CD-recensie

 

© Siebe Riedstra, april 2021


Army of Generals Vol. 1 - The World of the Court Orchestra in Mannheim 1742-1778

Beck: Symphonie Périodique nr. 17 in Es

(J.C.) Bach: Amor Vincitor, Recitatief en Aria 'Queste selve' - Pianoconcert op. 13:6 in Es

Mozart: Concertaria 'Alcandro, lo confesso' K. 294

Jommelli: La Didone Abbandonata, Aria 'Va crescendo'

(C.) Stamitz: Symphonie de Chasse in D

Tinka Pypker (sopraan), Anders Muskens (pianoforte), Das Neue Mannheimer Orchester o.l.v. Anders Muskens (klavecimbel)
Et'cetera KTC 1703 • 72' •
Opname: aug. 2020, Oud-Katholieke Kerk, Delft

   

There are more solo players and good composers in this, than perhaps in any orchestra in Europe; it is an army of generals, equally fit to plan a battle, as to fight it.
Charles Burney, over het Mannheimer Orchester, 1772

Dat de faam van het Mannheimer Orchester na 250 jaar doordringt tot Podium Witteman danken we aan Keurvorst Carl Theodor (1724-1799), die van 1742 tot 1778 hof hield in Mannheim. Sommige bronnen geven 1743, maar dat komt omdat hij op 31 december 1742 aantrad. Carl Theodor was de schone kunsten meer toegedaan dan oorlogsvoering, en zorgde voor schitterende paleizen en theaters - het nog steeds fameuze operahuis in het nabijgelegen Schwetzingen werd door hem in 1753 gesticht. Carl Theodor omringde zich van vroeg tot laat met muziek, was zelf als kamermusicus bedreven op de fluit, en haalde de beste musici naar zijn hoforkest. Al in 1743 deed hij een gouden greep door de vioolvirtuoos Johann Stamitz (1717-1757) aan te stellen als Erster Hoff Violinist - een titel die al gauw werd opgewaardeerd tot Concertmeister en in 1750 resulteerde in Instrumental-Music Director, met bijbehorend salaris. Carl Theodor zorgde goed voor zijn musici, met wie hij vriendschappelijke banden onderhield.

Johann Stamitz hamerde op een voor die tijd ongekende discipline in het hoforkest, onder meer door de violisten synchroon te laten strijken en het hele ensemble tot grote ritmische precisie te dwingen. Mozart was zo van de prestaties van het orkest onder de indruk dat hij in 1777 grote moeite deed om door Carl Theodor aangesteld te worden en tot zijn verdriet niet lukte. Dat hij daar zijn eerste grote liefde, Aloysia Weber, ontmoette heeft daarbij zeker een rol gespeeld. Gelukkig hebben we er naast de opera Idomeneo de schitterende concertaria 'Alcandro, lo confesso' aan overgehouden.

Mozart is de enige bekende componist die we nu nog associëren met Mannheim, maar de Duitse muziekgeleerde Hugo Riemann heeft zich ingespannen om de reputatie van de Mannheimer componisten postuum in het juiste licht te plaatsen. Hij is ook degene geweest die in 1906 het begrip Mannheimer Schule lanceerde, waarmee hij een handvol muzikale karakteristieken uit de pre-klassieke periode verbond. Zo maakte de muziekwereld alsnog kennis met de Mannheimer Rakete, de Seufzer (zucht), en het Mannheimer crescendo. De raket is een thema dat in snelle sprongen stijl omhoog gaat; het aardige is dat het mooiste voorbeeld van de Mannheimer raket te vinden is in het hoofdthema van de finale van Mozarts veertigste symfonie. Het Mannheimer crescendo, een aanzwellen over de hele breedte van het orkest is door Rossini tot een kenmerkend effect ontwikkeld in menige ouverture.

De Canadese toetsenist Anders Muskens besloot in 2016 om iets van de oude glorie van de Mannheimers te laten herleven, en richtte samen met een aantal Haagse studiecollega's Das Neue Mannheimer Orchester op. Dat daarbij de omvang van het oorspronkelijke gezelschap, dat op zijn hoogtepunt zo'n zestig orkestleden telde, niet gehaald zou worden is evident. Op deze opname zijn de eerste en tweede violen drievoudig, de overige strijkers enkelvoudig bezet.

Het repertoire bestaat uit werken van componisten die nauwe banden met Mannheim onderhielden (Mozart, Johann Christian Bach, Jomelli) of er werkzaam waren (Carl Stamitz, de zoon van voornoemde Johann). Een belangrijk aandeel werd gereserveerd voor sopraan Tinka Pypker, die drie aria's voor haar rekening neemt. Ze staat nog aan het begin van haar loopbaan, maar presenteert zich met een goed geschoolde en heldere stem die in de concertaria van Mozart met gemak de stratosferische hoogten bestijgt. Wonderlijk dat haar naam op voor- noch achterkant van de verpakking voorkomt. Dirigent Anders Muskens laat horen dat de gerestaureerde pianoforte van Longman & Broderip uit 1787 geen geheimen voor hem kent in verzorgd en virtuoos spel.

De opname zorgt ervoor dat de kwetsbare balans tussen strijkers en blazers (waaronder twee uitstekende hoornisten) evenwichtig uit de luidsprekers komt. De toelichting stamt van Anders Muskens en de zangteksten zijn in het boekje opgenomen. Een prachtig visitekaartje voor een moedig initiatief, gerealiseerd in bange tijden - zie de opnamedata. Dit is Volume 1, en het smaakt zeker naar meer.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links