CD-recensie
© Paul Korenhof, maart 2023
Sonya Yoncheva - The Courtesan Massenet: Thaïs 'C'est Thaïs' - 'Dis moi que je suis belle' - Manon 'Adieu, notre petite table' Sonya Yoncheva (sopraan) |
|
In de tijd van Monteverdi en Cavalli waren seks en prostitutie in Venetië dankbare ingrediënten voor een opera en de relatief openhartige sfeer in de lagunenstad maakte dat deze elementen met relatief grote vrijmoedigheid op het toneel werden gebracht. De bloeiperiode van de op meerdere punten openhartige en kritische Venetiaanse opera, waarin ook het gezag soms behoorlijk geridiculiseerd werd, duurde echter niet lang. Door de tanende politieke macht van Venetië nam de invloed van door de paus en diverse vorsten bestuurde steden flink toe, ook op cultureel terrein. De progressieve en vrijpostige Venetiaanse opera moest wijken voor de opera seria waarvan de regressieve en gezagsverheerlijkende invloed een eeuw lang over heel Europa merkbaar zou zijn.
Ook daarna duurde het nog een hele tijd eer er scheurtjes kwamen in de façade van de brave roomse moraal, maar aan het einde van de 19de eeuw was er geen houden meer aan. Het succes van Verdi's La traviata had de deur geopend voor een rits dames van lichte zeden die door het publiek in het hart werden gesloten, met bovenaan, in populariteit gelijkwaardig aan Violetta Valéry, Puccini's Mimì en Cio-Cio-San, op de voet gevolgd door Manon Lescaut, Musetta en Magda (La rondine), terwijl Giorgetta (Il tabarro) en Suor Angelica evenmin onder de categorie 'brave huisvrouwen' kunnen worden ondergebracht.
Ook andere componisten lieten zich niet onbetuigd en de Franse opera leverde met onder meer Manon en Thaïs minstens zo fascinerende vrouwen op, en ook die werden door het publiek aan het hart gedrukt. Niet alleen omdat zij fascineren maar vaak nog meer omdat zij nog steeds ontroeren. Juist omdat zij - meer dan Norma, de Leonora's, Tosca en andere meer dan levensgrote operaheldinnen - de suggestie wekken van gewone mensen die hun zwakheden in alle eerlijkheid tonen, bieden zij de mogelijkheid tot een soms zeer intense identificatie. En dat is toch wat een groot deel van het operapubliek het meeste boeit (en wat veel moderne regisseurs heel bewust niet willen begrijpen).
Dat alles speelde door mijn hoofd toen ik vorige week weer eens een wandeling maakte over het Cimetière de Montmartre, een van de plekken in Parijs waar ik regelmatig terugkom, al was het maar vanwege de rust. Prettig is trouwens ook dat alles er eigenlijk nog steeds is als bij mijn eerste bezoek. Er zijn natuurlijk graven en inscripties bijgekomen, maar de graven waar ik regelmatig langs loop, zagen er op één na nog precies hetzelfde uit als zestig jaar geleden (afgezien dan van de manier waarop vogels onlangs het grafmonument van Jacques Offenbach bevuild hebben).
 |
Het graf van Alphonsine Plessis, februari 2023 |
De enige echte verandering zag ik bij het graf van Alphonsine Plessis, beter bekend als 'La dame aux camélias' (die in 2007 een nieuwe buurman heeft gekregen in de persoon van de acteur Jean-Claude Brialy). Dat bij de goed onderhouden tombe van de heldin van Dumas fils en Verdi nog altijd verse bloemen worden gelegd, is een bekend feit, en een tijdje geleden had ik ook al gezien dat aan het frontpaneel een - inmiddels danig verweerd - houten lijstje met haar portret was bevestigd.
De romantische bewonderaars uit deze tijd zijn echter beduidend minder terughoudend dan die van vroeger en laten ook herinneringen aan henzelf achter in de vorm van afdrukken van lippen en kleine tekeningen. Over de esthetiek en de wenselijkheid daarvan kan men twisten, maar tegelijk is het ook een indicatie van de mate waarin (Rose) Alphonsine Plessis, beter bekend als Marie Duplessis, Marguerite Gautier of Violetta Valéry, bijna twee eeuwen na haar dood nog steeds tot de verbeelding spreekt!
Het is begrijpelijk dat rollen als Violetta, Mimì, Cio-Cio-San en Manon niet alleen door hun tragiek, maar ook door de kwetsbaarheid van hun karakter blijven fascineren, niet alleen het publiek, maar ook hun vertolksters. Een van de bekendsten aan het huidige firmament is de Bulgaarse Sonya Yoncheva, die in eigen beheer een cd heeft uitgebracht waarop zij tien van deze 'courtisanes' voor ons neerzet. Zij omsluit deze galerij met duetten met de tenor Charles Castronovo uit respectievelijk Thaïs en La traviata, en eindigt dan met een 'bonus track' uit Orff's Carmina burana, min of meer als geloofsbrief die zij als volgt toelicht:
"The quintessential philosophy of this project is to be found in its final piecc - at once the oldest and the most modern of the collection. Who could tell what is the 'message' encapsulated in this enigmatic 12th century gem of Latin culture, setr to music by one of the most visionary composers of the 20th century - Carl Orff, whosc name remains indissociable from it for posterity? In Trutina - on the balance - between 'body' and 'mind', between 'pleasure' and 'restraint' - doubt, that eternal attribute and claim of humanism, persists, without clear resolution."
De eerste indruk van deze cd is die van een bewust streven naar verleidelijkheid en schoonheid. Daarvoor heeft Yoncheva ook de ideale stem met een fluwelige lyriek en een stralende hoogte waarin haar timbre niet aan warmte verliest. De opening met een etherisch uitgesponnen duetje uit Thaïs , op en top de suggestie van het einde van een liefdesnacht, wordt meteen een juweeltje van oosterse sensualiteit, terwijl meteen daarna Mimì's liedje over Musetta uit Leoncavallo's La (Vie de) Bohème ons het 19de-eeuwse Montmartre binnenvoert.
Dat bewuste streven naar vocale schoonheid blijft gedurende dit hele recital aanwezig, maar daarbij weet Yoncheva binnen het kader van een enkele aria eveneens een karakter neer te zetten. De fragmenten uit de opera's van Massenet, Puccini en Leoncavallo komen daarbij het sterkste naar voren, maar het is jammer dat we haar Violetta alleen in het duet 'Parigi, o cara' horen.
Of de bijbelse Dalila echt in deze collectie courtisanes thuis hoort, is een punt van discussie, maar ook omdat ik voor die rol toch graag een donkerder timbre hoor, had ik haar aria graag geruild voor een nog een aria van Manon of Violetta's 'Addio del passato'. (Violetta's 'Ah! fors' è lui' had natuurlijk nog beter in dit geheel gepast, maar die nam Yoncheva al eerder op voor de cd Paris, mon amour).
Sommige critici - vooral als zij anderen napraten - schijnen zich te storen aan het vibrato van Yoncheva, maar ik heb daar totaal geen last van. Het is een licht en langzaam vibrato, bijna delicaat, dat inderdaad in een groot theater kan toenemen, maar waarvan op de cd nauwelijks iets te merken is. In feite maakt het haar zang alleen maar menselijker.
De intensiteit van haar vertolkingen doet daarbij soms aan zangeressen van vroeger denken, maar wellicht ben ik op dit punt beïnvloed door de onlangs besproken opname van Giordano's Siberia, een opera waaruit we eveneens een aria horen, en waarin Yoncheva vooral in het tweede en derde bedrijf zo sterk naar voren kwam.
(Klik hier voor een bespreking van de complete opera - delen uit die opname zijn te horen in Opera Actueel van 12 maart.)
De heldere maar toch redelijk intieme klank van de opname sluit aan bij die van Yoncheva's stem, zoals de begeleidingen van Marco Armiliato bij haar zang aansluiten: gedetailleerd en prachtige gefraseerd. Hij geeft de zangeres duidelijk alle ruimte. Van mij mag het!