CD-recensie

© Paul Korenhof, april 2025

Dat een Italiaanse componist een opera zou schrijven over de strijd van Litouwers tegen ‘Teutoonse ridders' lijkt vreemder dan het is. Toen deze opera van de nog redelijk onbekende Amilcare Ponchielli (La Gioconda was nog niet geschreven) op 7 maart 1874 in de Scala in première ging, was dat net iets meer dan twee jaar nadat hetzelfde theater de Italiaanse première had verzorgd van Verdi's opera over de strijd van de Ethiopiërs tegen de Egyptenaren. Daarbij komt dat in Aida Egypte alleen maar een schilderachtig decor is voor een liefdesdriehoek die zich overal had kunnen afspelen (wat trouwens de bezwaren van sommige regisseurs tegen deze opera een modieus tintje geeft).

Anders is het met I Lituani, gebaseerd op een historische roman van de Poolse schrijver Adam Mickiewicz die lange tijd in Litouwen woonde en wiens werk ook daar tot de nationale literatuur wordt gerekend. Om te beginnen handelt die roman over de strijd van Polen en Litouwers tegen Duitse usurpators waarin de naar eenheid strevende Italianen een parallel met hun eigen situatie konden herkennen. Daarnaast kan in de verhaallijn een politieke stellingname worden gezien, wat onmogelijk is bij Aida, waarin hooguit een laatste opflikkering kan worden gezien van Verdi's afkeer van religieus getinte autoriteit.

In ieder geval had het Scala-publiek in 1874 kennelijk geen moeite met het verhaal. De opera was zelfs een succes, wat Ponchielli er niet van weerhield om een jaar later een uitgebreidere versie te presenteren. Latere uitvoeringen kregen minder bijval en het werk verdween van het repertoire om slechts af en toe van het stof te worden ontdaan. Zo voerde de RAI in 1979 onder Gianandrea Gavazzeni een verkorte versie uit (de originele uit 1874?) en afgaande op het cd-boekje van Accentus is dat de versie die nu via Ricordi beschikbaar is. In de toelichting lezen we namelijk dat ruim een half uur muziek aan de hand van orkestmateriaal en klavieruittreksels gereconstrueerd moest worden.

Over het algemeen ben ik redelijk tolerant waar het onbekende opera's betreft en de opname van I Lituani die Gavazzeni voor de Italiaanse radio dirigeerde, heb ik met interesse beluisterd. Bij deze ‘complete' versie heb ik echt mijn twijfels en dat begint al bij het libretto van Antonio Ghislanzoni die voor Verdi de Italiaanse tekst voor Aida en voor de laatste versie van Don Carlos verzorgde. Kunnen daarop al aanmerkingen worden gemaakt, zijn geheel zelfstandig vervaardigde libretto voor I Lituani rammelt aan alle kanten en mist dramatische spankracht.

Het grootste probleem is het verhaal dat het in de brede opzet van een roman misschien wel doet, maar niet (zeker niet voor wie de roman niet kent) in een opera waarin het is terugebracht tot de belangrijkste feiten. Hoofdpersoon is de Litouwse edelman Walter die zijn vrouw Adona in de steek laat om als Corrado Wallenrod een leidende positie in het Teutoonse leger te verwerven, en die aldus de overwinning van de Litouwers bewerkstelligt. Intussen is Adona het klooster ingegaan in de mening dat haar man gesneuveld is, maar als hij aan het slot zelfmoord pleegt omdat hij anders als verrader veroordeeld zou worden, kan zij hem nog net op tijd in de armen sluiten.

Dat Ghislanzoni's tekst Ponchielli minder inspireerde dan Boito's libretto voor La Gioconda zou doen, is alleszins begrijpelijk, evenals het feit dat hij na de première het werk uitbreidde, wellicht om onduidelijkheden in het libretto enigszins te ondervangen. Jammer dat niet duidelijk is welke delen van de opera dat betreft, maar de kortere versie van Gavazzeni (2.11u), dramaturgisch evenmin een meesterwerk, komt door de relatieve beknoptheid wel sterker over dan de 38 minuten langere versie op Accantus.

Van sommige opera's hoef ik echt niet iedere noot te horen, maar tot de delen van I Lituani die het herhaald beluisteren waard zijn, behoort zeker het eerste bedrijf. De opbouw suggereertoverigens dat Ghislanzoni enige inspiratie opdeed bij het werken aan de triomfscène in Aida - en de muziek van Ponchielli wekt de indruk dat ook aan hem Verdi's opera niet ongemerkt voorbij is gegaan.

Dat deze opera op een Litouws-nationalistisch thema in deze onzekere tijden internationaal wordt uitgebracht, is een prijzenswaardig initiatief. Alleen al daarom breng ik deze uitgave graag onder de aandacht, ondanks mijn bedenkingen tegen de kwaliteiten van de opera zelf, maar wel moet ik een voorbehoud maken ten aanzien van de uitvoering. De bas Tadas Girininkas opent de proloog veelbelovend als de vaderlandslievende Albano en als de broer van Adona horen we de verdienstelijke bariton Modestas Sedlevicius. Adona zelf, geschreven voor een lyrisch getinte Verdi-sopraan, blijkt echter een maatje te groot voor Juraté Svedaite-Waller en de wat larmoyante tenor Kristian Benedikt deed mij als Walter/Corrado terugverlangen naar de ondergewaardeerde Ottavio Garaventa bij Gavazzeni.

Onder leiding van dirigent Modestas Pitrenas zetten koor en orkest hun beste beentje voor en het groots opgezette eerste bedrijf komt zonder meer respectabel uit de luidsprekers. Extra voordeel: dankzij deze uitgave beschikken we wel eindelijk over een Italiaans-Engelse versie van het complete libretto.

index