Frommermann opent een deur naar het verleden

Music of the Comedian Harmonists, performed by Frommermann

Jan-Willem Schaafsma, Jeroen de Vaal, Marcel Reijans (tenor), Mattijs van de Woerd, Jan Willem Baljet (bariton), Martijn van de Graaf Bierbrouwer (bas), David Bollen (piano).

Channel Classics CCS SA 26807 • 63' • (sacd)

Opname: mei 2007

---

Uit mijn vroegste jeugd herinner ik mij ruisende 78-toerenplaten met hartroerende liedjes over 'Kleine Greetje uit de polder' en 'Een kleine diligence', en ook van 'We'll Meet Again' van Vera Lynn. Dit repertoire werd al snel gevolgd door 'Heimweh' van Freddy Quinn, 'Uma Casa Portuguesa' van Amalia Rodrigues en zowaar ook het 'Nonnenkoor' uit Casanova van Johann Strauss. Alleszins hemelbestormend repertoire (hoewel ik van Amalia Rodrigues nooit meer echt losgekomen ben) en het is niet verwonderlijk dat ik na de ontdekking van singles en epeetjes de 78t-plaat snel afdeed als achterhaald, zowel technisch als artistiek - maar die laatste generalisering kun je een opgroeiende tiener niet kwalijk nemen.

Toen ik aan het begin van mijn studententijd in het bezit kwam van mijn eerste akoestische grammofoon, een zogenaamd salonmeubel, kreeg ik opeens weer interesse voor die breekbare pannekoeken (niks pannenkoeken - die spelling is aperte nonsens!) en prompt begon ik op markten alles te kopen wat er een beetje fatsoenlijk uitzag. Bij de eerste 'populaire' stapel die ik op de kop tikte, bevonden zich ook platen van de Comedian Harmonists en al snel schaarden die zich onder mijn favorieten. Niet dat ik ze grijs gedraaid heb (dat waren ze trouwens al), maar ze zetten zich wel in mijn geheugen vast, door de heel eigen klankwereld, door de technische perfectie van de uitvoeringen, maar vooral door de enorme humor en levensvreugde van hun vertolkingen.

Van Harry Frommermann...

Van het feit dat het vroegtijdig einde van de Comedian Harmonists behoorde tot de tragische hoofdstukken die de nazi's aan de muziekgeschiedenis hebben toegevoegd, was ik mij totaal niet bewust. De sfeer van hun arrangementen associeerde ik eerder met Engeland dan met onze Oosterburen. Pas toen enkele jaren geleden dankzij Alma Netten, de vrouw achter het Grachtenfestival, een groepje jonge Nederlandse zangers begon deze muziek nieuw leven in te blazen, leerde ik meer over de historische achtergronden, en vooral over de man achter dit repertoire, de Duitse acteur Harry Frommermann. Dat 'acteur' de juiste aanduiding is, waag ik overigens te betwijfelen. Toen Frommermann zijn plannen begon te verwezenlijken, was hij 21 jaar oud en zal hij inderdaad een baantje als toneelspeler hebben gehad, maar alleen al het feit dat een groot deel van de arrangementen van zijn hand is, bewijst dat hij muzikaal in de verste verte geen dilettant geweest kan zijn!

...tot Frommermann

Op verzoek van Alma Netten verzamelde de tenor Marcel Reijans, zelf begiftigd met een groot gevoel voor muzikale humor (zijn proleterig-vileine Basilio was een van de weinige hoogtepunten in de Da Pontecyclus van De Nederlandse Opera) een groep jonge zangers die met pianist David Bollen delen uit dit repertoire tijdens het Grachtenfestival 2005 ten gehore wilden brengen. Het succes was groot, mede dankzij het feit dat zij hun optreden - geheel in navolging van hun illustere voorgangers - met de hulp van acteur-regisseur Peter Blok een sterk theatraal karakter hadden gegeven. Toen zij daarna ook nog werden uitgenodigd om op te treden tijdens het jaarlijkse - door de tv uitgezonden - 'Koninginneconcert' op Paleis Noordeinde stroomden de uitnodigingen binnen. Door dit alles groeide een adhoc-ensemble uit tot een artistieke entiteit, die zich heel toepasselijk tooide met de naam Frommermann, naar de in 1975 overleden oprichter van de Comedian Harmonists, en die zich nu ook heel terecht op cd gepresenteerd heeft. (In het begeleidende cd-boekje weet Franz Straatman trouwens te melden dat de Duitse 'vocal group' niet alleen meerdere malen in Nederland optrad, maar ook de bijzondere genegenheid van Willem Mengelberg genoot.)

Humor en muziek

Over één ding mag geen twijfel bestaan: om Frommermann echt te 'beleven' moet je een optreden meemaken. Dat zes zangers en een pianist zoveel theater kunnen maken met als attributen alleen een glas water en incidenteel een paar lichtbeelden, is onvoorstelbaar, maar het beantwoordt wel aan de essentie van het theater: de illusie. Naast het hoge technische niveau van hun uitvoeringen en de enorme spontaneïteit van hun voordracht ligt de grote kracht van Frommermann daarin, dat zij constant inspelen op de muzikale fantasie van de toeschouwers. Dit ensemble prikkelt het voorstellingsvermogen op een manier waarop vroeger de zwart-witfilm dat deed, met een ondergrond waarop wij zelf van alles en nog wat kunnen invullen. Ik merk ook dat ik, luisterend naar de cd, me niet van dat optreden kan losmaken. Aan de andere kant: als ik terugdenk aan mijn eigen ervaringen met de platen van de Comedian Harmonists, kan het niet anders of de cd van Frommermann moet ook een geheel nieuw publiek kunnen trekken. Hier beschrijven hoe bijvoorbeeld in hun uitvoering de ouverture tot Il barbiere di Siviglia kan klinken, is vrijwel onmogelijk. Met liederen als 'Veronika, der Lenz ist da', 'Mein kleiner grüner Kakatus' of 'Kannst du pfeiffen, Johanna?' begin ik daar trouwens ook niet aan. Neem het risico en probeer het. Wie gevoel heeft voor humor én voor muziek, kan bijna niet teleurgesteld worden.