CD-recensie

© Niek Nelissen, april 2019

Ter gelegenheid van Bernard Haitinks 90ste verjaardag, op 4 maart 2019, bracht BR Klassik deze doos uit met zijn complete opnamen op dit label. Dat wil zeggen: alle opnamen die tot dusver afzonderlijk zijn verschenen, aangevuld met de opname van een uitvoering van Haydns Die Jahreszeiten, die al in 1997 plaatsvond maar niet eerder was uitgebracht. Die laatste is een must voor wie in Haitinks werk is geïnteresseerd, want Haydns jaargetijden zijn nieuw voor zijn discografie. Dat is zuur voor wie alle losse uitgaven trouw had verzameld en nu gedwongen wordt om alles opnieuw aan te schaffen. Het is bovendien de tweede keer in minder dan een jaar dat BR Klassik deze vorm van koppelverkoop bedrijft. Vorig jaar bracht het label al een doos uit met alle Symfonieën van Mahler door het orkest van de Beierse Omroep, successievelijk gedirigeerd door Colin Davis, Bernard Haitink, Daniel Harding, Mariss Jansons en Yannick Nézet-Séguin. Siebe Riedstra oordeelde overigens dat Haitink 'in dit gezelschap van Mahlerdirigenten eenzaam aan de top' staat (klik hier voor de Mahler-opnamen). Behalve Mahlers Derde en Negende symfonie onder Haitink, werd in dat doosje een niet eerder uitgebrachte opname uit 2005 van Mahlers Vierde gepresenteerd. Wie juist vanwege die nieuwe opname van de Vierde was gezwicht voor dat doosje had dus beter een jaar kunnen wachten, want in dit nieuwe doosje wordt hij weer opnieuw aangeboden.

BR Klassik begon met het uitbrengen van Haitinks live-opnamen uit München in 2010. Dat was een interessant moment in Haitinks loopbaan, omdat na de millenniumwisseling een nieuwe fase optrad in zijn musiceren, die je zijn Spätstil zou kunnen noemen. Kenmerken daarvan zijn: streven naar een nieuwe eenvoud en natuurlijkheid, het vermijden van elke vorm van zwaarte en het vaak (niet altijd overigens) kiezen voor vlotte tempi. In een de gesprekken die ik met hem had ging Haitink in op wat hij bestempelde als de grootheid van Eduard van Beinum. Volgens hem verstond Van Beinum 'de kunst van het weglaten', het vermijden van alle vorm van mooimakerij, waardoor hij beter kon doordringen tot de essentie van de muziek. Haitinks opmerking over Van Beinum is beslist van toepassing op hemzelf. Wie hem de laatste jaren heeft zien dirigeren, zal hier meteen een beeld bij krijgen, namelijk de aanblik van een uiterst sobere en tegelijkertijd ongelooflijk effectieve stijl van dirigeren. Het resultaat is een volstrekt natuurlijke wijze van musiceren en een uitgekiend doseren van de spanning, waarbij hij zijn kruid op een onopvallende manier droog houdt voor de echte dramatische hoogtepunten in het verloop. Bovendien heeft hij een ideale balans gevonden tussen het geven van vrijheid aan de musici ('hij laat ons spelen', zeggen zij vaak) en het bepalen van de richting. Een violist van het LSO zei eens tegen me in de pauze van een repetitie: 'He may seem insecure sometimes, but those hands know exactly what they want!'

Elders op deze site werden naar aanleiding van de afzonderlijke uitgaven vergelijkbare indrukken genoteerd. Aart van der Wal schreef over de cd met Beethovens Missa solemnis (klik hier) dat Haitink in de laatste jaren 'volkomen los is gekomen van de aardse materie die dirigeren heet' en dat die losheid maakt 'dat dit immense werk in tachtig minuten toch zijn rotsvaste onwrikbare koers vaart en terugkijken daardoor eigenlijk totaal geen zin heeft. Want het is een en al voortstuwende kracht die hier domineert'. Deze typering is ook van toepassing op de opnamen van Mahlers Derde en Negende, en van Bruckners Vijfde (klik hier voor de recensie van Maarten Brandt). De enige opname uit deze box die mij bij verschijnen teleur stelde is die van Bruckners Zesde. Haitink had dit werk lang niet gedirigeerd en pakte het weer op voor een reeks uitvoeringen in München, Chicago en Amsterdam. De wat nuchter uitgevallen uitvoering uit München van mei 2017 staat hoorbaar aan het begin van die laatste verkenning van dit werk, die eindigde met de magistrale uitvoeringen van het KCO in Amsterdam in december 2018. In die anderhalf jaar had Haitink deze muziek verder weten 'uit te benen', zoals hij dat ooit noemde, wat onder meer bleek uit de beduidend langere speelduur (ruim een uur, vergeleken bij 55' voor de opname uit München). Hopelijk wordt de opname uit Amsterdam nog eens uitgebracht op RCO Live, het eigen label van het KCO.

Aan de opname van Haydns Die Schöpfung (klik hier voor de recensie van Gerard Scheltens) bewaar ik alleen al bijzondere herinneringen omdat ik de repetities bijwoonde. Zoals gebruikelijk in de laatste jaren sprak Haitink tijdens die repetities heel weinig. Als hij niet tevreden was, gaf hij er vaak de voorkeur aan om een passage nog eens over te doen, waarbij zijn sturende handen het werk deden. Het was verbluffend om te horen hoe de uitvoering elke dag vooruit ging en de koor- en orkestklank slanker en ronder werd. De concerten op 19 en 20 december 2013 waren schitterend. Dankzij dit nieuwe doosje beschikken we nu ook over Haitinks zestien jaar oudere interpretatie van Die Jahreszeiten, een pendant van Die Schöpfung. Haitink had Die Jahreszeiten slechts één keer eerder gedaan, namelijk in 1964 met het Concertgebouworkest. Uit een recensie van Hans Reichenfeld in het Algemeen Handelsblad van 30 januari 1964 blijkt dat hij destijds één nummer had weggelaten, namelijk het terzet met koor uit de herfst, de lofzang op de 'vlijt'. Het is bekend dat Haydn een hekel had aan de slappe tekst van dit nummer. Toch maakte hij er prachtige muziek bij en gelukkig is Die Jahreszeiten in de Münchener opname uit 1997 compleet te horen. Net als in Die Schöpfung toont Haitink ook hier gevoel voor Haydns idioom. De partituur wordt met veel aandacht voor de bijzondere sfeer en kleur van de muziek gebracht, neem het ingetogen begin van de Zomer of, enkele nummers verderop, het goed gedoseerde machtige crescendo dat de zonsopgang uitbeeldt. Voor een dirigent die zoveel affiniteit toont met Haydn is het vreemd dat hij zo weinig van deze componist heeft opgenomen. De Philips-lp uit zijn beginjaren in Amsterdam met de symfonieën nr. 96 en 99 en de opname van Die Schöpfung uit München vormden tot voor kort het complete Haydn-hoofdstuk in zijn discografie. Reden te meer om verheugd te zijn over de uitbreiding van dat hoofdstuk met deze geslaagde opname van Die Jahreszeiten.

index