CD-recensie
© Kees de Leeuw, juni 2012
 |
Kuss Quartet: Thème russe
Schnittke: Canon in memoriam Igor Stravinsky
Stravinsky: Concertino
Tsjaikovski: Album voor de jeugd op. 39 (selectie) – Strijkkwartet nr.1 in D, op. 11
Artsiboegev, Skrjabin, Glazoenov, Rimski-Korsakov, Ljadov, Vitols, Blumenfeld, Ewald, Winkler, Sokolov: Variaties op een Russisch volkslied
Kuss Quartet
Onyx Classics 4019 • 69' •
Opname: Jesus-Christus Kirche, Berlijn, april 2011
In zijn Razumovsky kwartetten (1806) noteerde Beethoven twee maal nadrukkelijk de term “thème russe”. In de kwartetten voor de Russische graaf Andrej Razumovsky verwees de componist naar twee liederen, uit een door Nikolai Lvov en Ivan Pratsch samengestelde verzameling Russische volksliederen uit 1790. Men zou deze kwartetten van Beethoven kunnen beschouwen als de eerste ‘Russische’ strijkkwartetten.
De eerste bijdragen aan het genre door Russische componisten werden tussen 1820 en 1830 door Alyabyev en Glinka geschreven. Zij volgden de Westerse voorbeelden die al 70 of 80 jaar eerder ontstonden, de eerste kwartetten van Haydn en Boccherini. Het strijkkwartet werd in Rusland als een echt Westers genre beschouwd. Zelfs de nationalistische componist Borodin greep in zijn eerste kwartet terug op een thema van Beethoven.
Ook in het collectief gecomponeerde strijkkwartet Variaties op een Russisch volkslied, op een thema van Rimski-Korsakov, bleef de echt Russische inbreng beperkt, volgens het tekstboekje. Het werd echter gecomponeerd voor vrijdagavondbijeenkomsten bij Mitrofan Beljajev in Sint-Petersburg, waar veel aandacht was voor de eigen Russische muziek. Hij was een rijk man die veel geld aan de toonkunst besteedde, onder meer als uitgever maar ook als gulle gever aan armlastige musici. Bovendien was hij een uitstekend altviolist. Op deze avonden ontmoetten vooraanstaande musici en amateurs elkaar en werd er gediscussieerd over muziek. Uiteraard werd er vooral gemusiceerd en Beljajev organiseerde concertseries, waar het “Russisch strijkkwartet” er één van was.
In de compositie volgen na het thema tien korte variaties, waarvan er maar één iets langer duurt dan twee minuten. Volbloed Russisch of niet, het is een compositie die geschreven werd door eminente musici en dat is te horen. Er werden nog enkele strijkkwartetten gecomponeerd door enkele leden uit dit collectief, zoals een kwartet voor de verjaardag van Beljajev en het B-la-F kwartet, gebaseerd op de naam van de mecenas. In deze composities werkten drie of vier musici samen..
Deze collectieve strijkkwartetten zijn, verwijzend naar de vrijdagavonden bij Beljajev, ook wel bekend onder de naam “Les vendredis”. Er is ook een compositie met deze naam, eveneens een gemeenschappelijke compositie, waaraan net als in de Variaties op een Russisch volkslied tien musici samenwerkten. Die avonden zijn van groot belang geweest voor de ontwikkeling van het Russische strijkkwartet.
De meeste aandacht op deze cd gaat uit naar Tsjaikovski, de man die te beschouwen is als een ideale bruggenbouwer tussen Russische en Westerse muziek. Tien delen uit het pianowerk Album voor de jeugd in de bewerking van Rotislav Dubinsky, primarius van het oorspronkelijke Borodin Kwartet, en het Eerste strijkkwartet worden uitgevoerd. De tien delen uit het Album voor de jeugd zijn Russisch lied, Oud Frans lied., Mama, Het hobbelpaard, Mars van de houten soldaatjes, De zieke pop, De begrafenis van de pop, De heks, Mooie dromen en Kamarinskaya (volkslied). Hoewel deze korte stukjes soms niemendalletjes lijken, krijgen ze uiterst serieuze aandacht van de musici en hoort men de grote contrasten tussen de verschillende delen. Het strijkkwartet is een van de meest bekende kamermuziekwerken van Tsjaikovski. Het krijgt een fraaie uitvoering, maar soms klinkt het mij wel erg nuchter en te gevoelloos. Immers, dit is de compositie met het Andante cantabile (het tweede deel) waar de schrijver Leo Tolstoj zeer ontroerd van raakte en dat nog steeds sterk op het gevoel kan werken. Twee korte werken van Stravinsky en Schnittke completeren de cd. Vooral Schnittke wordt met groot inlevingsvermogen vertolkt.
Het Kuss Quartet hoorde ik zo’n tien jaar geleden in de concertzaal, in de begintijd van het kwartet. Toen vond ik het nog wat onzeker en niet zo goed op elkaar ingespeeld, maar inmiddels blijkt het kwartet zeer gerijpt. Misschien niet direct de eerste keus wat betreft het strijkkwartet van Tsjaikovski, maar bij de andere werken was ik geheel overtuigd.