CD-recensie
© Kees de Leeuw, mei 2015
Hoffmann: Symfonie in Es - Ouverture Undine - Aurora (ouverture en mars) Witt: Sinfonia in A Kölner Akademie o.l.v. Michael Alexander Willens CPO 777 208-2 • 56' • Opname: januari 2014, Deutschlandfunk, Kammermusiksaal |  |
Ernst Theodor Amadeus Hoffmann (1776-1822), beter bekend als E.T.A. Hoffmann, werd in de Pruisische hoofdstad Köningsberg (nu Kaliningrad) geboren als Ernst Theodor Wilhelm. In 1805 veranderde hij zijn derde voornaam in Amadeus uit bewondering voor Mozart. Hij geniet nu vooral bekendheid als schrijver. Tijdens zijn juridische studie was hij echter al actief als musicus en gaf zelfs muziekles. Waarschijnlijk zullen operaliefhebbers zijn opera Undine kennen. Zijn composities, vooral werken voor de bühne en overige vocale muziek, plus een bescheiden hoeveelheid instrumentale composities zijn bepaald geen gemeengoed.
Na verblijf in onder meer Berlijn en Posen (het huidige Poolse Poznan) kwam Hoffmann terecht in Bamberg waar hij zeer korte tijd muziekdirecteur van het theater was. Meer succesvol was zijn benoeming bij de Allgemeine musikalische Zeitung (Leipzig), een belangrijke muziekperiodiek, waarin Hoffmann recensies schreef onder de naam Kapellmeister Johannes Kreisler, die een inspiratiebron werd voor de Kreisleriana van Robert Schumann.
Hoffmann zelf componeerde in deze periode onder meer de opera Aurora (1812). De ouverture en een mars hieruit klinken tamelijk traditioneel. Mogelijk is de muziek representatief voor de hele opera want het hele werk was weinig succesvol en het kwam niet tot een uitvoering, ook al was het gebaseerd op een libretto van Franz von Holbein die in deze periode zowel het muziektheater van Bamberg als Würzburg leidde.
Undine (1814), Hoffmanns laatste opera, was veel succesvoller. Hij werkte inmiddels voor een operagezelschap dat afwisselend in Leipzig en Dresden optrad, maar de eerste uitvoering van Undine vond plaats in het Schauspielhaus aan de Gendarmenmarkt in Berlijn op de verjaardag van de koning van Pruisen. De ouverture van deze sprookjesopera is dramatisch en vol contrasten en wijst naar de Romantiek. Carl Maria von Weber prees de opera en bij het beluisteren van de ouverture was dit precies de naam die onwillekeurig in de gedachten kwam. Undine is ongetwijfeld het meesterwerk van Hoffman.
Van de instrumentale muziek die E.T.A. Hoffmann componeerde is een deel verloren gegaan. Hij componeerde vooral werken voor piano solo en hiernaast enkele kamermuziekwerken. Voor orkest verschenen een ouverture en de symfonie in Es uit 1806. De première van de symfonie vond plaats bij de opening van een concertzaal in Warschau, waar Hoffmann enkele jaren woonde. Bij het concert was de koning van Pruissen aanwezig. De componist noemde de periode in Warschau de meest gelukkige in zijn leven. Dat is te horen in de symfonie waarin weliswaar Mozart doorklinkt, maar die overwegend haydiaans aandoet. In zijn dagboeken noteerde Hoffmann dan ook ergens "Haydn soll mein Meister seyn." Kenners zullen ongetwijfeld horen dat het geen compositie van de meester is. Tegelijkertijd weet ik vrijwel zeker dat de meeste luisteraars het graag zouden geloven als verteld werd dat het om een werk van Haydn uit zijn wat jongere jaren zou gaan. Want Hoffmann vertoont een groot vakmanschap, hetgeen best opmerkelijk is voor een componist die zich waarschijnlijk niet eerder aan het symfonisch genre waagde.
E.T.A. Hoffmann zal ongetwijfeld bekender blijven door andere componisten (naast genoemde Schumann, o.a. Offenbach, Tsjaikovski, Busoni, Hindemith) die gebruik maakten van zijn literaire creaties dan door zijn eigen composities. Toch zijn de symfonie en de ouverture Undine zeker de moeite waard.
Nog minder bekend is componist Friedrich Witt (1770-1837). De cellist werd in 1802 kapelmeester in Würzburg en bleef hier tot zijn overlijden. Wellicht is Witt het meest bekend van zijn in 1910 in Jena gevonden symfonie die lange tijd gold als een jeugdwerk van Ludwig van Beethoven. Deze Jenaer symfonie werd in de jaren na de ontdekking onder meer enkele malen door het Concertgebouworkest uitgevoerd.
In tegenstelling tot E.T.A. Hoffmann ligt in het oeuvre van Witt de nadruk op orkestmuziek, met hierbij 23 symfonieën. De symfonie in A is een jeugdwerk voor een relatief klein orkest (strijkers, een fluit, twee hobo's, twee fagotten en twee hoorns) in vergelijking met de Londense symfonieën waarmee Haydn enkele jaren later begon. Enkele latere symfonieën van Witt werden door Hoffmann besproken en het oordeel dat hij velde is nu nog steeds geëigend, "für eines großes Publikum geschrieben", met "nicht sowohl viel Tiefe, sondern nur den möglichst hohen Grad von Gefälligkeit zu geben."
Liefhebbers van de symfonieën van Haydn zullen zeker genieten van deze muziek die in goede handen is bij de Kölner Akademie. Dit gezelschap is erg flexibel qua bezetting en instrumenten, afhankelijk van de muziek die wordt uitgevoerd. Kenners van de authentieke uitvoeringspraktijk zien in de spelerslijst bekende musici die hun sporen verdiend hebben bij dirigenten als Brüggen, Goebel, Herreweghe, Hogwood, Koopman en Pinnock. Dirigent Michael Alexander Willens is minder bekend maar weet veel uit zijn musici te halen en hierdoor de composities recht te doen.