CD-recensie

© Kees de Leeuw, oktober 2021

De vier heren van het Xenon Saxofoon Quartett kregen les van Daniel Gauthier aan de Hochschule für Musik und Tanz in Keulen. Ze volgden masters in kamermuziek en nieuwe muziek. Hiernaast kregen ze muzikale ondersteuning van onder anderen Günter Pichler (Alban Berg Quartett) en Heime Müller (Artemis Quartett). Het ensemble is genoemd naar het edelgas xenon dat gebruikt wordt in de anesthesie. Xenon is van alle edelgassen het gas dat de meeste verbindingen kan aangaan. Samen met de X is het een prachtig symbool voor de succesvolle verbinding van vier individuen in een kwartet. Dit is het debuut van het kwartet op cd.

Leidraad is dat het om muziek gaat die aan iemand in het bijzonder is gewijd, bij voorbeeld aan de Pruisische koning Friedrich Wilhelm II en de graaf van Aosta. Met originele composities voor saxofoonkwartet zijn wel een aantal cd's te vullen, maar de meeste zijn niet in grote kring bekend. Logisch dus dat een, althans op cd, debuterend kwartet gebruik maakt van bekende composities.

De kwartetleden benadrukken echter dat ze transcripties maken en geen arrangementen. Ze willen zo dicht mogelijk bij het origineel blijven en dat maakt deze cd meer acceptabel voor luisteraars die er niet of minder op gesteld zijn, zeker niet als het de bijna 'heilige' strijkkwartetten van Mozart betreft, zoals de musici het zelf verwoorden. In het hier te beluisteren Pruisische kwartet heeft de keuze voor saxofoons zelfs een toegevoegde waarde, althans volgens kwartetlid Lukas Stappenbeck in het in het cd-boekje afgedrukte interview: sommige tonen klinken scherper en dwingender dan op strijkinstrumenten en komen de nuances nog beter tot uitdrukking. Ik ben het met hem eens maar laat het graag aan de luisteraar over of hij het ook zo ervaart. In elk geval is duidelijk dat deze transcriptie het origineel geen geweld aandoet.

Grieg en Haydn zijn twee andere componisten met wie het kwartet zich nauw verbonden voelt. De uitvoering van de brkrnfr Holberg-suite is weliswaar interessant, maar heeft vergeleken met het origineel geen toegevoegde waarde. Het net zo bekende Crisantemi daarentegen, gecomponeerd ter nagedachtenis van de kort daarvoor plotseling gestorven graaf van Aosta, vind ik in de uitvoering van dit kwartet wel zeer waardevol omdat het nog meer dan het origineel voor strijkkwartet de dramatiek en de droefheid tot uitdrukking brengt.

Bijzonder is het saxofoonkwartet van Georg Friedrich Haas (1953) dat in 2014 voor het eerst werd uitgevoerd. De Oostenrijker geldt als een spectralist, net als onder meer zijn Franse collega's als Gérard Grisey en Tristan Murail. Ik citeer graag collega Siebe Riedstra die in 2011 in zijn recensie (klik hier) opmerkte dat 'spectraal wil zeggen dat de harmonieën gebaseerd zijn op boventoonreeksen en dat het melodisch verloop van ondergeschikt belang is: het vooral gaat om klankkleur en klankvelden'. Haas laat een breed scala aan microtonen horen en verkent de grenzen van de harmonische boventonen. De hele compositie doet mij denken aan de niet ophoudende dynamiek en onrust van een drukke stad met veel verkeer met toeters en zelfs scheepshoorns, waarbij het laatste associaties oproept aan de bizarre grootschalige sovjetsymfonie van (fabrieks) hoorns van Arseny Avraamov, die ik hier besprak. Het maakt duidelijk dat vier saxofoons oneindig veel mogelijkheden bieden.

In Viridian Vestiges van Alvarado Bonilla (1985) blijkt dit opnieuw. De componist wilde eerst helemaal niet voor saxofoon componeren maar ontdekte later dat het instrument zich juist prima leent voor experimenten met klank- en toonkleur. Hij vond zijn inspiratie in Blue in Green van Miles Davis. Het lijkt mij een waardige afsluiting van deze cd waarin de heldere opname recht doet aan de kwaliteit van de musici.

index