CD-recensie

© Kees de Leeuw, december 2020

Voor een jonge pianiste die nog min of meer aan het begin van haar carrière staat moet het enorm frustrerend zijn wanneer de uitgave van je nieuwe cd, met een kleine concerttournee om de cd te promoten, uitgerekend aan het begin valt van de stortvloed van ingrijpende maatregelen naar aanleiding van het om zich heen grijpende coronavirus. Het overkwam ook de pianiste Violetta Khachikyan. De cd bereikte mij met vertraging maar verdient het zeker om alsnog besproken te worden.

Het label GWK Records probeert elke cd een sprekende titel te geven. De cd van de altviolist Atilla Aldemir die ik eerder besprak kreeg de weinigzeggende titel Passion. Maar met de titel Fugenpassion van deze cd is het anders gesteld. De in Krasnodar, gelegen in het zuiden van Rusland, geboren en in Rusland en Duitsland opgeleide pianiste deelt de passie voor fuga's met Robert en Clara Schumann. Clara schreef in 1845 in haar dagboek: "Heute begannen wir kontrapunktische Studien, was mir trotz der Mühe viel Freude machte, denn ich sah, was ich nicht möglich geglaubt, bald eine selbst gemachte Fuge und sah beld mehrere, da wir die Studien regelmäßig alle Tage fortsetzten. Ich kann Robert nicht genug danken für seine Geduld mit mir und freu mich doppelt, wenn mir etwas gelingt, das er dann doch als sein Werk ansehen muß. Er selbst geriet aber auch in eine Fugenpassion."

De tekst van Robert Funk in het cd-boekje gaat uitgebreid in op de vraag hoe de fuga zich verhoudt tot de componisten uit de Romantiek. Immers, zij zetten zich deels af tegen de ideeën uit de Verlichting met het geloof in 'absolute waarheden' en de gedachte dat de mensheid zich steeds meer ontwikkelt in de goede richting. De perfectie in componeren zou dus ook niet bereikt worden. In de negentiende eeuw werd echter ook de muziek van Bach herontdekt en zo kwam er ook weer interesse voor de fuga.

Violetta Khachikyan meent dat alleen de meest veeleisende muzikale vorm, de fuga, het romantische verlangen naar emotionele ontbinding en alomvattende harmonie kon vervullen. De componisten uit de negentiende eeuw gaven hun eigen invulling aan de fuga, waarbij het gevoel van de luisteraar mogelijk meer aangesproken wordt dan bij die van hun voorgangers uit de Barok. Mede hierdoor kwam Khachikyan tot het idee om de fuga centraal te stellen in haar concertprogramma's en nu dus ook op cd.

De fuga uit de Romantiek, ook al is dat in dit geval een nogal rekkelijk begrip, want dit programma begint met een compositie van Beethoven. Het is dan ook het oudste werk, stammend uit 1821.
De daarop volgende composities worden in hun chronologische volgorde gerepresenteerd. De twee fuga's van Mendelssohn uit 1826 werden pas in deze eeuw gedrukt. Ze stralen het jeugdig elan van de zeventienjarige componist uit. Een van beide composities verwijst naar een thema uit een koraal van Bachs Matthäus-Passion.
Schumann karakteriseerde zijn kwartet fuga's heel treffend als "Charackterstücke, nur in strengerer Form". Hij componeerde ze in 1845, het jaar waarin hij samen met Clara een ware Fugenpassion ontwikkelde. De grote discipline die hij nodig had voor het componeren zag hij als zelftherapie nadat hij het jaar daarvoor zowel aan een depressie als aan fysiek ongemak leed. Hij scheef in een brief aan een potentiële uitgever "daß Fugen ein weniger gangbarer Artikel sind" en daarom met een laag honorarium genoegen zou nemen.
De Prélude, Choral et Fugue van Franck werd zo'n veertig jaar na het werk van Schumann gecomponeerd. Net als Schumann vond ook Franck zijn inspiratie vooral bij Bach. Volgens Saint-S aëns was het geen prettig stuk om te spelen en was het koraal geen koraal en de fuga geen fuga. Maar de compositie was bij de eerste uitvoering in 1885 gelijk succesvol.
De twee laatste werken op deze cd zijn een preludium en fuga van Karol Szymanowski (1882-1937) uit 1909 en soortgelijke creatie van Sergej Tanejev (1856-1915) uit 1910. Bij de Pool kan men zijn werk nog als een jeugdwerk zien, in elk geval de wat traditionele fuga die hij al in 1905 voltooide. In 1909 volgde het preludium met een veel expressionistischer karakter, muziek waarin de componist de grenzen van de tonaliteit lijkt af te tasten. Voor de pianiste is dit het werk met de meeste raadsels waarbij volgens haar de emoties dringender worden dan de vorm van de fuga, zodat de fuga de optimale uitdrukking van de gevoelens wordt.
Bij de Rus gaat het om een compositie uit zijn laatste levensperiode. Hij wilde een model Russische fuga maken en hierbij traditionele contrapuntische techniek verenigen met volks- en geestelijke liederen uit de Russische traditie. Tanejev oriënteerde zich duidelijk op de Romantiek.

Zo biedt Violetta Khachikyan een bijzonder fraai en overtuigend overzicht van de ontwikkeling van de fuga in de negentiende en vroege twintigste eeuw. Ze speelt met grote toewijding en met zoveel charisma dat ik haar enthousiasme gaandeweg steeds beter begon te begrijpen. Bij het eerste deel van de sonate van Beethoven zag ik woorden die goed passen bij haar wijze van musiceren: cantabile en molto espressivo. Een goede opname met als manco de soms wel erg korte pauzes tussen de diverse composities, maar wel een cd met 81 minuten muziek. En bovendien een verzorgde presentatie, zoals we gewend zijn van het label GWK.

Laten we toch vooral hopen dat GWK, de vereniging die de cultuur van Westfalen wil bevorderen, de coronacrisis overleeft. En dat GWK kan doorgaan met de uitgave van cd's met jonge veelbelovende musici met evenwichtig samengestelde programma's die gelukkig vaak afwijken van de al te platgetreden paden.

index