CD-recensie
© Kees de Leeuw, december 2021
Black Pencil - Come out, Caioni! Anoniem: Come out, Caioni - Three dances - I just feel -Forgive me - Scottish dance - Lamento - St. Bernard - Sweet memory - Sarabanda - Courante I - Courante II - The Count - The other Gypsies Monteverdi: O bone Jesu (1622) Lassus: Magnificat primi toni (1567) Handl: You are my friends (1590) Black Pencil |
 |
Fijn om een nieuwe cd Come out, Caioni! van het kwintet Black Pencil (bestaande uit blokfluitist en artistiek leider Jorge Isaac, panfluitist Matthijs Koene, altvioliste Esra Pehlivanli, accordeonist Marko Kassl en percussionist Enric Monfort) op de deurmat te vinden. Immers, het voortbestaan van dergelijke ensembles is zeker in de coronaperiode niet vanzelfsprekend. Gelukkig wordt Black Pencil structureel ondersteund door het Fonds Podium Kunsten en kreeg het ook steun van het Prins Bernhard Cutuurfonds.
Toen ik de foto op de cd bekeek, het ensemble in het wit gekleed en bijna allen met gesloten ogen tegen een achtergrond met wolken en naaldbomen, dacht ik gelijk aan een kerst-cd. Dat blijkt niet te kloppen, maar in mijn beleving past het album wel degelijk in deze donkere tijden met veel sombere dagen, zij het met de hoop die Kerst brengt.
De cd wordt op de website van Black Pencil aangekondigd met 'Het gevoel van vrijheid. Come Out, Caioni! is geboren in coronatijden en bestemd om te spelen zodra de hekken en deuren van de festivals en de zalen weer opengaan!'
Hoe enorm triest dat de volgende dag nadat ik de cd ontving het kabinet opnieuw allerlei zeer beperkende maatregelen afkondigde, waardoor de hele culturele sector opnieuw zwaar getroffen wordt. Zover ik kan beoordelen lijken geplande concerten in december 2021 wel plaats te hebben gevonden. Eerder, op 7 november, trad Black Pencil nog op in Podium Witteman.
Caioni verwijst naar de monnik Johannes Caioni (ca. 1629-1687) die in Roemenië leefde. Hij studeerde bij de jezuïeten in Cluj-Napoca en later in Sumuleu Ciuc. In 1647 werd hij monnik en vervolgde hij zijn muziekstudies in het huidige Travna (Slowakije). Deze componist, bouwer van muziekinstrumenten en organist kreeg dankzij 'goed gedrag' in 1652 van zijn muziekleraar Mátyás Seregély een verzameling muziekmanuscripten cadeau. Die was echter verre van compleet en Caioni werkte er bijna 20 jaar aan om de vele hiaten erin zo goed mogelijk op te vullen. Gedurende die tijd vond in Transsylvanië (ook wel bekend onder de Duitse naam Siebenbürgen) veel culturele bevruchting met omringende streken plaats.
De veelzijdige codex telt 346 werken, te weten 127 motetten, 111 (andere) religieuze werken, 75 dansen, 21 barokke instrumentale composities en 12 wereldlijke liederen. Uit angst voor de Russen in de Tweede Wereldoorlog werd de codex verstopt in een kloostermuur. Eerst vele decennia later werd het werk weer teruggevonden.
In het coronajaar 2020 had Black Pencil meer tijd over en verdiepte het zich in deze muziekschat. De muziek is nauwelijks opgenomen en er is ook verder weinig materiaal beschikbaar dat nuttig is voor de uitvoeringspraktijk. Daarnaast is het natuurlijk een enorme klus om bijna 350, zij het vaak beknopte, composities te bestuderen. Bovendien is het materiaal niet optimaal geconserveerd en grotendeels genoteerd in orgeltabulatuur, het notenschrift dat we allang niet meer gebruiken.
Sommige werken zijn zo kort dat Black Pencil al improviserend en voortbordurend op de kern ervan er een geheel eigen karakter aan hebben gegeven. Roderik de Man (1941), die je als huiscomponist van Black Pencil zou kunnen betitelen, componeerde ditmaal niet maar hielp wel met de nodige bewerkingen van de werken van Lassus en Monteverdi.
Dat er toch een origineel werk van De Man ontbreekt komt omdat er op deze cd geen enkel hedendaagse compositie staat. Dat is enerzijds jammer, anderzijds bespeur ik bij tamelijk veel willekeurige concertbezoekers die ik spreek vaak zo veel aversie tegen hedendaagse muziek dat het hen er al bij voorbaat van weerhoudt. Deze vierde cd van Black Pencil is dus wat dat betreft de meest toegankelijke van de tot nu toe vier uitgebrachte cd's.
Dat wil niet zeggen dat deze uitgave geen verrassingen biedt. Integendeel zelfs, want Black Pencil heeft een divers repertoire uit de genoemde codex gekozen, variërend van nogal ingetogen tot zeer uitbundig, en bovendien in zeer geslaagde bewerkingen. De musici hebben zich daarbij veroorloofd om de originele titels van de composities naar eigen inzicht te veranderen, maar daarmee doen ze de inhoud van de muziek zeker niet tekort. Bovendien is er merendeels geen sprake van een ingrijpende naamsverandering. De opname van dit unieke ensemble is zeer helder: elk instrument komt goed tot zijn recht. Een mooi verzorgd en informatief cd-boekje maakt het tot een waardevol geheel.