CD-recensie

© Kees de Leeuw, december 2024

Johann Adam Hiller (1728-1804), componist en muziekrecensent, schreef dat de gambist en componist Carl (Karl) Friedrich Abel (1723-1787) ‘'schreibt mit bewundenswürdiger Leichtigkeit…und sie findet sich in allen seinen Stücken.” De bekende Britse recensent Charles Burney (1726-1814) noteerde dat Abels symfonieën in Engeland en Frankrijk in hoog aanzien stonden. Volgens hem was dat terecht omdat hij geen symfonieën van andere componisten had gehoord die dit niveau evenaarden. De Zwitser Carl Ludwig Junker (1748-1797) schreef in 1776 een boek met twintig portretten van vooraanstaande musici met hierin een schets van een componist die tot voor kort “für die musikalische Welt, den Ton angab; - da alles Abelisch war.”

Van de faam en naam van Abel is drie eeuwen na zijn geboorte weinig meer over want ik ben er vrij zeker van dat slechts weinig mensen hem noemen als je vraagt naar de grootse componisten uit de achttiende eeuw. Het is zelfs de vraag of veel mensen de naam Abel kennen...

In de jaren '90 van de vorige eeuw heeft het label CPO enkele cd's met o.a. symfonieën van Abel uitgebracht. Een kleine tien jaar geleden kwam er een vervolg met nog meer symfonieën. Dit terwijl andere labels vooral zijn composities voor solo viola da gamba uitbrachten.

Zijn geboortejaar werd in 2023 gevierd met een vierdaags festival in Köthen, de omgeving waar hij opgroeide. Bij die gelegenheid werd de nieuw ingestelde Carl-Friedrich Preis toegekend aan Leonore von Zadow-Reichling en Günter von Zadow van de Edition Güntersberg, een muziekuitgeverij die gespecialiseerd is in muziek voor viola da gamba. Von Zadow publiceerde een nieuw Werkverzeichnis met voor elk afzonderlijk werk een AbelWV-nummer. In dit thematisch overzicht staan 420 composities, aanzienlijk meer dan de 233 werken die een halve eeuw geleden vermeld werden in de oeuvrecatalogus van Walter Knape.

Abel werd geboren in Köthen, Anhalt en hield als musicus de familietraditie hoog, want evenals zijn vader Christian Ferdinand Abel (1682-1761) speelde hij gamba, zoals ook zijn grootvader Clamor Heinrich Abel (1634-1696), gambist was.

Carl Friedrich is de meest bekende telg uit de familie Abel. Zijn vader werkte in de hofkapel in Leipzig onder Johann Sebastian Bach. Er wordt gesuggereerd dat Carl les heeft gehad van de Thomascantor en zelfs dat deze zijn sonates voor viola da gamba speciaal voor Abel componeerde. Het lijkt in elk geval zeker te zijn dat Bach ervoor zorgde dat Abel orkestlid kon worden van de Dresdner Hofkapelle onder Johann Adolph Hasse.

Abel begon tijdens zijn periode in Dresden (1748-1757) met componeren, vooral kamermuziek. Via Frankfurt am Main waar hij Goethe bezocht en andere steden in Duitsland bezocht hij mogelijk via Parijs ook Londen. Zijn eerste concert aldaar was prompt een succes, zowel op de viola da gamba als de baryton, het instrument dat nauw verwant is aan de viola da gamba en waavoor Joseph Haydn menige compositie heeft nagelaten.

Zijn ontmoetingen en vriendschap met de in Londen wonende Johann Christian Bach (1735-1782) leidden tot de beroemde Bach-Abel concerten, tevens de eerste abonnementsconcerten die in Engeland plaatsvonden. In 1764-65 bezocht Mozart de Britse hoofdstad en ontmoette hij er Bach en Abel, toen in dienst van koningin Charlotte. Ze traden op als begeleider van het Salzburgse wonderkind. Lange tijd werd de Symfonie in Es op. 7 nr. 6 van Abel ten onrechte toegeschreven aan Mozart (de Symfonie nr. 3 KV 18).

Na de dood van zijn vriend Bach in 1782 ontbeerden de concerten het succes. Abel keerde terug naar zijn vaderland, maar kreeg hij er geen emplooi. Hij ging vervolgens weer naar Londen waar hij als uitvoerend musicus nog wel werk kon vinden. Blijkbaar werd hij daar niet gelukkig van en raakte, terwijl hij al jaren een excessief leven leidde, steeds meer aan de drank. Hij stierf na enkele jaren in bittere armoede. Abel wordt gezien als laatste virtuoze gambaspeler.

Het oeuvre van Abel bestaat hoofdzakelijk uit composities voor één tot vier instrumenten. Dat de viola da gamba hierin een belangrijke rol speelt is niet verwonderlijk, maar hij componeerde ook vaak voor fluit en klavierinstrument.

Deze cd bevat een symfonie en vier concerten, de twee overige genres waarin Abel componeerde, met daarnaast nog een aria. De concerten zijn bescheiden bezet en doen mij eigenlijk meer aan kamermuziek denken. Van drie concerten zijn enkele delen gereconstrueerd. Dat was nodig om toch nog concerten met viola da gamba te kunnen uitvoeren, want helaas is er heel weinig bewaard gebleven van Abels concerten voor dit instrument met orkest .Drie van de vier concerten zijn zelfs wereldpremières. In het boek Life After Death: The Viola da Gamba in Britain from Purcell to Dolmetsch van Peter Holman, wellicht vooral bekend van het ensemble The Parley of Instruments, wordt over de concerten van Abel opgemerkt dat de solist soms op het podium zat met het orkest in de orkestbak, zoals we dat nu van de opera kennen.

Zeker de viola da gamba-concerten zijn een aanwinst voor het repertoire, zij het dat de begeleiding soms niet echt boeiend is. De titel Between Two Worlds past het best bij de aantrekkelijke symfonie. Het is een mengeling van Hoogbarok, Weense Klassiek en de ertussen liggende overgangsperiode waarbij ik vooral aan muziek van Carl Philipp Emanuel Bach moest denken.

Opmerkelijk is dat Abel nauwelijks vocale muziek schreef. Het enige noemenswaardige op dit gebied is de prachtige aria uit de pasticcio-opera Sifari, prachtig gezongen door sopraan Jone Martinez (een pasticcio is samengesteld uit aria's van verschillende opera's en componisten). Blijkbaar is de hier uitgevoerde aria de enige bijdrage van Abel op dit vlak.

Van de musici blinken vooral de solisten uit, het authentieke orkest is goed en dat geldt eveneens voor de opname. Het cd-boekje is informatief maar, zoals meestal bij Brilliant Classics, voor lezers met een visuele beperking lastig leesbaar. De kleurenfoto's van de solisten zijn daarentegen weer een meevaller. Een schoonheidsfoutje: niet wordt vermeld waar in Madrid de opname is gemaakt.

index