CD-recensie
© Gerco Schaap, november 2014
Stephan van de Wijgert - De Duif, AmsterdamRinck: Allegro maestoso uit Concert in F Brahms: Preludium en Fuga in g Mozart: Fantasie in d KV 397 - Siciliano uit Pianoconcert KV 488 Schumann: Andantino / Innig / Nicht zu schnell uit Sechs Stücke in kanonischer Form Op. 56 Reubke: Sonate 'Der 94. Psalm' Stephan van de Wijgert, Smits-orgel De Duif, Amsterdam Tuliprecords NL TURE 185012 • 78' • |  |
Dit is de eerste opname van het Smits-orgel in de Amsterdamse kerk 'De Duif' en tevens de eersteling van de vaste organist Stephan van de Wijgert. Het orgel van De Duif is een fijnzinnig instrument waar je veel kanten mee op kunt. De klassieke 'kern' van het orgel uit 1863 (Smits I) maakt de vertolking van het vroege Franse romantische repertoire mogelijk, beginnend bij Boëly en min of meer eindigend bij Saint-Saëns, maar ook muziek uit de galante periode klinkt hier goed. Een voorbeeld daarvan is het openingsdeel uit het 'Flöten-Konzert' van Johann Christian Heinrich Rinck dat de vorm heeft van een concert voor solo-instrument en orkest. Van de Wijgert speelt het in een rustig tempo waardoor de klank van de fluit (Holpijp Positief) en het 'orkest' zich mooi kan ontplooien. De 'klassieke' kant van het orgel komt ook mooi tot zijn recht in het Präludium und Fuge g-Moll van Johannes Brahms waarin de 19 e -eeuwse componist uit Hamburg teruggrijpt op de virtuoze stijl van Buxtehude en de jonge Bach.
Ook Mozart kunnen we wel rekenen tot de 'galante' componisten. Stephan van de Wijgert, voor wie de piano geen geheimen heeft, koos Mozarts beroemde Fantasia in d-Moll uit om die voor orgel te bewerken. Niet zo'n vreemde gedachte, want in de tijd van Smits hadden organisten doorgaans meer vaardigheid op de piano dan op het orgel - niet voor niets hadden zelfs enkele grotere Smits-orgels van origine geen zelfstandig pedaal - en in de parochiekerken zal dus vaak pianomuziek op het orgel hebben geklonken. In deze Fantasia leren we een andere Mozart kennen dan die van de bekende 'speelklok'-fantasieën: ernstige harmonieën en emotionele diepgang. Dat het Smits-orgel ook een Major 32 vt op het pedaal heeft, is goed te horen aan de prachtig ronkende toon A op 3'02"! Iets verder op de cd komen we een andere Mozart-transcriptie tegen: het middendeel (Adagio, hier omgedoopt tot Siciliano ) uit Mozarts bekende Pianoconcert nr. 23 in A, KV 488. De aanwezigheid van zoveel verschillend gekleurde achtvoets registers, met een hoofdrol voor de vol klinkende Quintadeen van het Positief, biedt Stephan van de Wijgert ongekende mogelijkheden tot kleuring en die weet hij dan ook optimaal te benutten. Door de pianopartij op het Positief met tremulant te registreren creëert hij een mooi contrast met het strakker geregistreerde 'orkest'-aandeel op het Groot Manuaal. Hier klinkt het Duif-orgel werkelijk op zijn mooist. Maar ook de drie Stücke in kanonischer Form voor pedaalpiano van Robert Schumann klinken hier fantastisch. Van de Wijgerts kalme vertolking straalt rust uit.
Het programmeren van Reubkes grote psalmsonate getuigt van moed maar is geen onlogische keuze voor dit orgel. De slechts 24 jaar oud geworden Julius Reubke (1834-1858) componeerde dit verbluffende werk in zijn 23 e levensjaar en voerde het voor de eerste maal uit op 17 juni 1857 op het drie jaar eerder gereedgekomen orgel van Friedrich Ladegast in de kathedraal van Merseburg. Het orgel van De Duif is weliswaar kleiner, maar werd in dezelfde tijd gebouwd en vertoont ook qua klank wel overeenkomsten met het Dom-orgel van Merseburg. Het is zinvol om andere, vaak snellere uitvoeringen even uit het hoofd te zetten bij het beluisteren van deze vertolking. Anders dan de meeste organisten blijft Van de Wijgert het langzame tempo van het inleidende Grave vasthouden tot in het Larghetto. Pas in het Allegro con fuoco gaat hij 'in de versnelling', tot in het Adagio de rust weer terugkeert. Het echte vuurwerk barst los in de afsluitende fuga. Al met al duurt Van de Wijgerts vertolking zo'n 3½ minuut langer dan de gemiddelde tijdsduur van 25 minuten. Maar de spanning blijft op peil, en zowel de muziek als het orgel met zijn soms langzaam aansprekende labialen en tongwerken varen wél bij deze aanpak.
De opname is voorbeeldig - de akoestiek van De Duif trouwens óók - en het boekje bevat zinnige toelichtingen. Middenin is een kleurenreproductie geplaatst van het krachtige schilderij dat Ingrid Jansen tijdens een uitvoering van Reubkes psalmsonate maakte. Deze cd is een uitstekend visitekaartje van zowel het Smits-orgel in De Duif als zijn vaste bespeler.
_______________________
Download:
Interview met Stephan van de Wijgert, inclusief een historisch overzicht van de lotgevallen van het Smits-orgel in 'De Duif', verschenen in De Orgelvriend van mei 2014 (klik hier voor het pdf-bestand).
Link Ingrid Jansen: http://www.art-to-join.nl/nl