CD-recensie
© Gerco Schaap, december 2019
Aart Bergwerff - 50 Golden Years Bruhns: Preludium in G Bach: Sonate II in c, BWV 526 - Passacaglia in c, BWV 582 Mendelssohn/Plato: Andante con moto uit Symfonie nr. 4 (Italiaanse) Ropartz: Introduction et Allegro Moderato Manneke: Basse de Trompette / Récit de Cromorne Stravinsky/Besly: Berceuse et Final uit l'Oiseau de Feu - Tsoupaki: Pour Notre Dame Aart Bergwerff (orgel) |
 |
In 2019 bestond het orgel van de Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk in Breda vijftig jaar. Dat wil zeggen: in zijn huidige vorm want bij de bouw eind jaren zestig door de firma Flentrop werd ouder materiaal hergebruikt. Zo dateert de rugwerkkas nog uit 1534. Flentrop bouwde een vier-klaviers orgel dat met zijn 53 stemmen behoorlijk veelzijdig genoemd kan worden. Niet voor niets gebruikte de NCRV het orgel regelmatig voor radioconcerten want je kon (en kunt) er alle kanten mee op. In het cd-tekstboekje omschrijft Joost van Beek het treffend als een orgel "dat zich als een kameleon aanpast aan de muziek die het op zijn lessenaar krijgt". Het instrument werd lange tijd vernoemd naar zijn bouwer maar in 2019 is het met instemming van alle betrokkenen omgedoopt tot 'Hillen-orgel', als eerbetoon aan Jaap Hillen (1923-2008), die vanaf zijn benoeming in 1949 tot aan zijn dood titularis was.
Sinds 2012 mag Aart Bergwerff zich vaste organist van de Grote Kerk noemen. Met de door hem en Lisette Ooms opgerichte Stichting Art Unorganized zoekt én vindt hij nieuwe wegen en vormen in de orgelcultuur. Zo maakte hij met derwisj-danser Kadir Sonuk de voorstelling East meets West op muziek van Simeon ten Holt en werkt hij samen met videokunstenaar Jaap Drupsteen, met wie hij begin dit jaar in de Grote Kerk een muzikaal-visueel programma presenteerde op muziek van Bachs Passacaglia.
 |
Aart Bergwerff |
De kameleontische kwaliteiten van het orgel blijken ook weer uit deze cd, die repertoire bevat van Bruhns tot Tsoupaki. Van eerstgenoemde een stevig geregistreerd Praeludium in G met Trompet 16' in het plenum. De registeropbouw is goed te volgen dankzij een inlegvel waarop - afgezien van het werk van Guy Ropartz - alle registraties minutieus zijn vermeld. Het orgel moet een fantastische tractuur hebben, afgaande op de ragfijne intermezzi in Bruhns' Praeludium, en de organist een fijnzinnig toucher . Ook de puntgaaf gespeelde tweede Triosonate van J.S. Bach 'loopt als een trein'. Bergwerff maakt hierbij zoveel mogelijk gebruik van oude stemmen. Dit is echt genieten!
Met vaste hand leidt Bergwerff ons door Bachs Passacaglia in tamelijk bescheiden en doorzichtige registraties. Hij speelt het stuk 'zoals hij dat zelf het mooist vindt: met registratiewisselingen en registers die passen bij de structuur en textuur van de verschillende variaties', aldus de toelichting. Een groter contrast met de symfonische aanpak van Olivier Latry op zijn nieuwste cd uit de Notre-Dame in Parijs is niet denkbaar.
De 19de -eeuwse Duitse organist Carl Plato, over wie verder weinig bekend is, maakte een curieuze transcriptie van het Andante con moto uit de 'Italiaanse symfonie' van Felix Mendelssohn. Ik weet niet of Plato ook een tempo voorschrijft maar ik vind het veel te hoog. 'Con moto' betekent weliswaar 'met beweging' maar 'andante' is toch echt een 'gaande beweging'. Nu lijkt het meer 'huppelend door het Italiaanse landschap' en dat doet deze heerlijke muziek, al is het mooi geregistreerd, geen recht.
Een echt Franse klank heeft het Hillen-orgel niet, maar Bergwerff zet een heel aannemelijk klankbeeld neer in het Introduction et Allegro Moderato, het bekendste werk van de Franck-leerling Joseph Guy Ropartz.
Op een cd als deze mocht muziek van de tachtigjarige Daan Manneke natuurlijk niet ontbreken, al is het maar anderhalve minuut. Manneke draagt sinds vijf jaar de eretitel 'Kapelmeester van de Grote Kerk Breda'. Uit het boekje wordt niet duidelijk of de twee geprogrammeerde werkjes het gehele Pièce d'Orgue pour le marriage de M. B et Mme. O betreft. De goede verstaander begrijpt dat Manneke dit werk schreef voor het huwelijk van Aart Bergwerff en Lisette Ooms in 2018.
De kleurrijke orgelbewerking van de Berceuse en Finale uit L'Oiseau de Feusuite van Igor Stravinsky vormden in 2017 het slot van een symposium in de Grote Kerk over de toekomst van het orgel. Een van de conclusies was dat orgeltranscripties van orkestwerken een effectief middel kunnen zijn om bredere aandacht voor het orgel te genereren. Daar zit wat in. Voorwaarde is wel dat de impact van zo'n werk overeind blijft. In deze uitvoering is dat zeker het geval.
De cd besluit met een werk van de 'Componist des Vaderlands', Calliope Tsoupaki. Zij schreef Pour Notre Dame direct na de brand in de Parijse Notre-Dame die haar diep raakte. 'In de Notre-Dame is de eerste meerstemmige muziek gecomponeerd', zegt zij er zelf over. 'De overweldigende ruimte en de grootse akoestiek inspireerden de koormeesters rond 1200 om het eenstemmig gregoriaans te verrijken met extra stemmen en muzikale ornamenten. Dat was een ongekende revolutie. De Notre-Dame is de wieg van onze westerse muziek.' Ik moet bekennen dat de hoge verwachtingen die ik van dit stuk had, niet zijn uitgekomen. Het is een tamelijk statisch werk.
De opname is redelijk dicht bij het orgel gemaakt, maar niet 'té'. De interessante en vlot geschreven tekst geeft veel informatie. Een mooi eigentijds portret van een tijdloos orgel.