Erik Satie: Avant-dernières-pensées.

Alexandre Tharaud (piano) m.m.v. Eric Le Sage (piano), Juliette (zang), Isabelle Faust (viool), Jean Delescluse (tenor), David Guerrier (trompet).

Harmonia Mundi HMC 902017.18 • 63' + 63' • (2 cd's)

Disc 1: Pianomuziek

Gnossienne nr.1 - Petite Ouverture à danser - Première Gymnopédie - Véritables Préludes flasques (pour un chien) - Gnossienne nr.2 - Les Trois Valses distinguées du précieux dégoûté - Gnossienne nr.3 - Le Piccadilly - Descriptions automatiques - Gnossienne nr.4 - Les pantins dansent - Le Piège de Méduse. Sept pièces pour piano - Pièces froides - 
Avant-dernières Pensées - Gambades  - Embryons desséchés Gnossienne nr.5  - Valse-ballet  - Heures séculaires et instantanées - Première Pensée Rose+Croix - Poudre d'or - Gnossienne nr.6.

Disc 2: Kamermuziek

Trois Morçeaux en forme de poire  (4-mains) - Je te veux  (zang/piano) - Chez le docteur (zang/piano) - J'avais un ami (zang/piano) - La Diva de L'Empire (zang/piano) - La Belle Excentrique (4-mains) - Choses vues à droite et à gauche (sans lunettes) (viool en piano) - Cinéma (transcr. Milhaud pour 4-mains) - Daphénéo (tenor/piano) - Ludions (tenor/piano) - La Statue retrouvée (trompet en piano)- Embarquement pour Cythère (viool en piano) - Allons-y Chochotte (tenor/piano)

---

Mijn kennismaking met de muziek van Erik Satie en zijn unieke, eigen wereld was een gelukkige: ver voor de tijd waarin documentairemakers (én Ivo Niehe) kijkers overspoelden met de Gymnopédies en de Gnossiennes als achtergrondmuziek (al of niet in zoete bewerking) gaf mijn pianolerares mij op om de "Sonatine bureaucratique" van Satie te gaan bestellen en in te studeren. "Dat was eens wat anders dan Mozart, Haydn en Beethoven" zei ze, en gelijk had ze!

Toen de muziek binnenkwam herkende ik bij het doorspelen al snel flarden van een Clementi sonatine maar daarna moest dit 10- of 11 jarige jongetje het woordenboek Frans-Nederlands uit de kast halen! Deze Erik Satie schreef namelijk Franse woorden, zinnen en verhaaltjes tussen zijn muziek! En wat voor: "Il va gaiement à son bureau en se "gavillant" - "Il aime une jolie dame très élégante. Il aime aussi son porte plume, ses manches en lustrine verte et sa calotte chinoise." Il chantonne un vieil air péruvien qu'il a recueilli en Basse-Bretagne chez un sourd muet."  Ik was verrukt van deze totaal absurde commentaren die, had ik al snel door, niets, maar dan ook niets met de muziek te doen hadden.

Voor verder speurwerk vertrok ik naar de grote muziekbieb in Groningen en kwam thuis met de volgende stukken: Descriptions Automatiques, Trois Morçeaux en forme de poire en Embryons Desséchés. Wat je noemt interessante titels!

Bij Disco Hof, de Top-40 verkopende platenzaak van ons dorp, stond op de stoffige eerste etage één lp met pianowerken van Satie gespeeld door een jonge pianist: Daniel Varsano, een leerling van Magda Tagliaferro.

	Erik Satie (1866-1925)

Langzaam ontstond er zo een beeld van een verstrooide, zeer extravagante "componist" die zich van niets of niemand iets aantrok en zijn eigen weg nam: in café-chantants, als hoofd van een zelf opgerichte religie, als enorm grappenmaker maar ook als soms zeer gevoelig en in zichzelf teruggetrokken mens. Voor mij viel hij samen met nog zo'n wonderlijk type uit die tijd: Toulouse-Lautrec.

Later kwamen er periodes dat Satie even uit beeld was bij mij (en in Nederland ontdekt werd door het grote publiek middels de opnamen van Reinbert de Leeuw) maar uit mijn hart verdween dat karikaturale mannetje nooit en de fascinatie is altijd gebleven. Hoe kan zo'n ongrijpbaar, mysterieus en prettig gestoord individu zo'n prachtige, simpele maar soms ook heerlijk banale muziek hebben geschreven?

Wat echter door de jaren ook duidelijk werd is dat Satie spelen niet "makkelijk" is. De muziek laat zich niet "interpreteren" of "mooimaken" en wordt dan onuitstaanbaar. Een pianist die toevoegt (andere dynamiek, ritardandi, adempauzes etc.) zorgt bovendien voor onrust die niet gewenst is. Voor de meer cabaret-achtige stukken is nu juist weer wel enige "schwung" en "savoir vivre" een vereiste: de pianist moet dus razendsnel kunnen omschakelen van het geestelijk meditatieve naar het uitbundig wereldse..

Pianist Alexandre Tharaud is een jonge Franse pianist die vooral in Frankrijk veel opgang maakt met zijn opnamen. Hij maakt uitdagende concertprogramma's en is niet bang om Rameau, Couperin en Bach te spelen op een vleugel en daar dan hedendaagse composities tegenover te zetten. In deze voelt hij zich een soort opvolger van de legendarische pianiste Marcelle Meijer die hij vaak aanhaalt als voorbeeld en wiens nagelaten bladmuziek hij ook bezit.

Wat opvalt is de zorgvuldigheid waarmee de hele productie is gemaakt. Van het maagdelijk witte kartonnen doosje tot het uitstekend verzorgde boekje (met ook alle liedteksten): het is  buitengewoon fraai! De opname van de (prachtige) vleugel is direct maar nooit opdringerig. Wat kan er nog aan te merken zijn? Nou, toch best nog wel wat.en dat vind ik eigenlijk heel jammer!

Ten eerste de (duidelijk bewuste) keuze om "meditatieve" en "wereldlijke" werken steeds af te wisselen op de solocd. In de praktijk is het dus niet mogelijk om óf weg te dromen bij enkele Gnossiennes óf heerlijk volop te genieten van cabareteske chansons of andere ongein-stukken. Håkon Austbø heeft op zijn CD's (op Brilliant) deze eerste schifting wel gemaakt en had daar mijns inziens geheel gelijk in.

En dan het spel van Alexandre Tharaud: een prachtige toon, lelijk spelen is er niet bij, maar  het klinkt allemaal een beetje hetzelfde. Echt zacht wordt het heel zelden (probeer een willekeurige Gnossienne) terwijl Satie daar heel vaak om vraagt en een echt forte zit er helaas ook niet bij. Zodat veel stukken maar een beetje lusteloos voortkruipen. Een collega schreef: "Tharaud gaat nooit over de schreef van de muzikale welvoeglijkheid". Nou, ik smacht ernaar! Satie ging namelijk zijn hele leven over die schreef! "Doe eens extreem, doe eens gek", begin je na een tijdje te denken. En van lieverlee ga je nog aan Satie twijfelen!

Tel daar dan nog bij op dat Tharaud alle langzame stukken behoorlijk snel speelt en het luisteren begint steeds moeilijker te worden: een zekere eenvormigheid begint op te vallen.

Echt een misser (hoewel ook dit duidelijk een keuze is) is het inzetten van de ongeschoolde stem van "Juliette" (een bevriende Franse cabaretière) als vertolkster van enige Chansons. Zij heeft het technisch zo moeilijk dat al haar "couleur locale" en tekstbegrip daarbij wegvalt. Heel jammer want Je te veux is een prachtig chanson! En het bezoek bij de dokter (Chez le docteur) is werkelijk hilarisch!

De 4-mains stukken speelt Tharaud met Eric Le Sage, ook zo'n geweldige Franse pianist. Een vergelijking met bijvoorbeeld Robert en Gaby Casadesus valt (behalve wat betreft de opname) duidelijk uit in het voordeel van het echtpaar Casadesus. De heren Tharaud/Le Sage hebben én minder humor en subtiliteit in hun spel maar spelen ook gewoon minder goed samen. Was het (vaste) duo Casadesus echt zoveel beter op elkaar ingespeeld? Je zou het denken!

De bijdragen van Isabelle Faust (viool) zijn van een totaal ander niveau: bij haar wel het gevoel voor magie en verwondering en bovendien (in de paar minuten die haar stukken duren) zoveel kleuren. Trompettist David Guerrier moet het waarmaken in de laatste 10 seconden van La Statue Retrouvée: hij slaagt wat mij betreft met vlag en wimpel! Tenor Jean Delescluse "zingt" zijn liederen op een fantastische manier: hij leeft zich in en leeft zich daarna gelukkig ook uit! De absurde teksten van Ludions zijn aan hem al net zo goed besteed als de super toegift Allons-y, chochotte! Eigenlijk laat hij de eerder genoemde Juliette horen hoe het ook kan

Al met al een cd-doosje waar ik met heel veel verwachtingen aan begon maar dat uiteindelijk toch wel wat tegenviel. Alexandre Tharaud zou ik heel graag horen in ander repertoire (Barok) en wie weet durft hij het ooit aan om iets live op te nemen. Deze CD klinkt gewoon te bedacht en net zo serieus als de foto voorop het boekje: als ware hij Le Penseur van Rodin staart Tharaud voor zich uit..Heel jammer!

Dat deze cd-box deel is van een groot multimediaal project wordt bevestigd door de aparte website die Harmonia Mundi heeft ontworpen: www.harmoniamundi.com/satie2009. Net als het boekje: om door een ringetje te halen en met veel extra's waaronder bonustracks voor kopers van de CD's. Een videoclip van Tharaud die de eerste Gnossienne speelt is waarschijnlijk een goede manier om te bepalen of deze manier van spelen bevalt. Het is behoorlijk snel, de piano's en forte's zijn weggepoetst en het klinkt erg vrijblijvend.

De komende maanden trekt Alexandre Tharaud door Frankrijk met een voorstelling rond Satie Ook deze concerten zijn op genoemde site terug te vinden. En wat denk ik nou in mijn eigenwijsheid: had die opnamen lekker tijdens die concerttournee gemaakt. Sfeer, concentratie, je krijgt het er dan gewoon bij. Maar ja, dan hadden alle mensen niet deze CD's kunnen kopen na afloop..