CD-recensie

© Aart van der Wal, oktober 2023

Een kind verliezen. Alleen degenen die dat zo diep ingrijpende rouwproces hebben moeten doormaken weten wat dit niet alleen voor henzelf, maar ook voor hun naasten heeft betekend. De draad weer oppakken, schouders eronder, vérder, het klinkt zo gemakkelijk en o zo vrijblijvend, vaak vergezeld van een veelvoud van 'adviezen' van goed bedoelende kennissen, vrienden en familieleden, maar soms ook psychologen en misschien zelfs wel meer hulpverleners.

De een stort zich in het werk, de ander stopt er juist mee, een toch al broos huwelijk blijkt nog meer onder druk komen te staan, vrijwel niets is nog vanzelfsprekend en als de wereld rondom ouders, broers of zussen onverdroten verder ijlt staat die van hen stil, of knarst het van alle kanten. Verdriet verwerken, het is precies dát: werken, veelal hárd werken zelfs, om die vreselijke klap tenminste enigszins te boven te kunnen komen, het verdriet en de leegte die is achtergebleven de baas te worden Verder te moeten, met de handen vooralsnog gebonden, het hoofd dat leeg is en de levensmoed in de schoenen gezonken. En tóch…men gaat verder, moet verder, hoe dan ook. Het gaat niet van vandaag op morgen, het is een langzaam en moeizaam proces, maar na verloop van tijd komt dat moment, dat besef, die werkelijkheid van het leven ná... Een werkelijkheid die ik zelf heb meegemaakt nadat in de zomer van 1998 mijn negentienjarige zoon op zijn bromfiets dodelijk verongelukte.

De draad weer oppakken…

Een jaar of vijf later was ik in Engeland, uitgenodigd voor een koor- en orkestmanifestatie, waar ik voor het eerst kennismaakte met de componist John Rutter. Er was een zekere mate van lotsverbondenheid, we waren bovendien bijna even oud: hij was toen rond 58, ik rond 56. Hij verloor een paar jaar eerder, in 2001, zijn zoon Christopher, eveneens door een verkeersongeluk, kort na afloop van een repetitie van het koor van Clare College in Cambridge. Het was min of meer toevallig ook in Clare Chapel waar Rutter in het huwelijk was getreden en waaraan zijn andere zoon, Nick, als ‘choral scholar' verbonden was. Rutters verwerkingsproces bracht ook een koorwerk voort: Mass of the Children, voor het eerst uitgevoerd in 2003 in Carnegie Hall.

John Rutter

Dus tóch…muziek, door het verdriet, de tranen héén. Ik vertelde hem dat ik het niet kon opbrengen om zelfs maar naar muziek te luisteren en dat ik mijn diverse activiteiten als onder meer recensent bij het muziektijdschrift Luister had moetens staken. Hij toonde begrip, we wisselden gedachten uit en kwamen tot de voor de hand liggende conclusie dat ieder mens, ieder individu de dood van een naaste op zijn of haar manier verwerkte. Rutter, tevens koordirigent, zag zelf geen andere weg naar voren dan een puur muzikale, de weg ook die logischerwijs voortvloeide vanuit zijn muzikale verleden, maar nu gericht op een muzikale toekomst zónder zijn Christopher.

Er zijn raakvlakken met een andere bekende musicus: de Nederlandse cellist Pieter Wispelwey, wiens zoon Dorian in 2022 eveneens door een verkeersongeluk om het leven kwam. In maart 2023 stond een uitgebreid vraaggesprek in NRC Handelsblad met deze internationaal vermaarde cellist, onder de treffende kop ‘Een kind verliezen is duizendvoudig liefdesverdriet'.

Evenals Rutter vóór hem kwam ook bij Wispelwey het moment dat hij de muziek weer in zijn professionele leven toeliet. Het aan zijn zoon Dorian opgedragen album In Memoriam I - met exquise bijdragen van Paolo Giacometti, de pianist waarmee Wispelwey al jarenlang samenwerkt - is een uit eerdere opnamen samengesteld muzikaal epigraaf met daarin uitsluitend werken van Franz Schubert, een gebaar dat vooral werd ingegeven door – het blijkt zonneklaar uit dat vraaggesprek – de diep gevoelde liefde en bewondering voor deze eveneens jong gestorven toondichter. En als daarin een rode draad is te vinden? Dan is het die bekende slotstrofe uit de liedcylcus Die schöne Müllerin:

Dann Blümlein alle, 
Heraus, heraus!
Der Mai ist kommen, 
Der Winter ist aus.

Verlies... Het komt tot zijn vollle dichterlijke en muzikale rijpheid tot uiting in de drie Heine-liederen uit 'Schwanengesang': 'Ihr Bild', 'Die Stadt' en het huiveringwekkende 'Der Doppelganger', Schuberts laatste bijdragen aan het kunstlied, gecomponeerd in het stervensjaar 1828.

Op het graf van Dorian staat als symbool een bronzen zonnebloem, ontworpen door Hannah van Munster, vervuld van bloemrijke symboliek. En in de lente schiet de natuur rond het graf wortel, laat zich van haar mooiste kant zien. De natuur die zich voortdurend vernieuwd.

Muziek speelde eveneens een grote rol tijdens de aan Dorian gewijde herdenkingsdienst in de Laurenskerk in Alkmaar in het bijzijn van zo'n duizend mensen. Daar klonk ook de Sarabande uit Bachs Vijfde cellosuite BWV 1011, gespeeld door de vader ter herinnering aan zijn overleden zoon. Wispelwey: ‘De steeds terugkerende verminderde kwart symboliseerde zo sterk de teruggang van vijf naar vier gezinsleden.' En voorts in het cd-boekje: ‘That the top string of the cello has to be tuned down, taking away its natural shine and turning the cello into a messenger of darkness, was another incentive.'

Symboliek vinden we eveneens terug in Kodály's Cellosonate: ‘In this case both bottom strings are tuned down a semitone: our lives have been retuned and we have to make do. There is a glimpse of hope in the fact that meaningful things can be said on a wrongly tuned cello.' Scordatura!

Tot slot is daar de Passacaglia, het slotdeel uit Brittens derde en tevens laatste Cellosuite (de componist droeg ze gedrieeën op aan de Russische cellist Mstislav Rostropovitsj), een werk dat Wispelwey al ruim veertig jaar op het repertoire heeft (de drie suites werden eerder door Wispelwey opgenomen en uitgebracht door Challenge Classics, terwijl de Derde suite apart nog eens verscheen op Channel Classics, toen samen met het Tweede celloconcert van Dmitri Sjostakovitsj) en eveneens een eigen symboliek kent. Voor de cellist is het een ‘fateful dialogue ending with a double question mark.' Hij had nooit kunnen denken dat hij er ooit zijn eigen leven in zou zien weerspiegelen. Ook deze Passacaglia moest als geheel deel uitmaken van de muzikale hommage van de vader aan zijn zo geliefde, overleden zoon, en werd in december 2022 voor dit zo nobele doel opnieuw vastgelegd. Deze drie werken vormen aldus het tweede in memoriam: The Scordatura Album, door Pieter Wispelwey zelf toegelicht.

Samengevat een subliem samengesteld en uitgevoerd muzikaal eerbetoon waarmee tevens muzikale herinneringen aan de verloren zoon op ontroerende wijze tot leven worden gewekt.

index