CD-recensie

© Aart van der Wal, april 2021

Rond de zomer van 1761 was de Italiaanse (sopraan)castraat Giusto Ferdinando Tenducci (ca. 1735-1790) in Londen uitgegroeid tot een ware sterattractie. In de toen bij het publiek zeer populaire 'Ranelagh Pleasure Gardens' werden zijn optredens vooraf al gemarkeerd door 'komt dat horen, komt dat zien', maar het was tegelijkertijd ook een strijd tussen de imposante, volumineuze tenor John Beard versus de vederlichte stem van de castraat. In de novelle The Expedition of Humphry Clinker van de hand van Tobias Smollett, gepubliceerd in 1771, valt over zo'n gebeurtenis in de 'tuinen van plezier' te lezen:

The famous Tenducci, a thing from Italy; it looks for all the world like a man, though they say it is not. The voice to be sure is neither man's nor woman's, but it is more melodious than either, and it warbled so divinely, that while I listened, I really thought myself in Paradise [aldus opgetekend door Lydia Melford].

In de gevangenis
Hoe het in het begin met die zangcarrière van Tenducci precies is gegaan weten we niet, maar wel staat het vrijwel vast dat die in 1750 is begonnen in Sardinië tijdens het huwelijksfeest van de Spaanse prinses Maria Antonia en Vittorio Amadeo, de hertog van Savola. Zijn optreden had er veel succes, waarna vrij spoedig daarna meerdere kleine operarollen volgden, totdat hij in 1758 in Londen mocht aantreden in het fameuze King's Theatre om daar in de komende twee seizoenen de rol van secondo uomo te vervullen. Het leek voor Tenducci een zeer fortuinlijk begin, maar dat werd vrij kort daarna stevig doorkruist door schandalen (waarbij een van zijn aristocratische bewonderaarsters, Elizabeth Lyttelton, betrokken was) en door Tenducci's schuldeisers aangespannen rechtszaken wegens onbetaald gebleven vorderingen. Die schulden brachten hem in juni 1760 zelfs in de gevangenis van Southwark, waar hij tot februari 1761 op water en brood werd gezet. Hij ondernam een vluchtpoging, maar na het uitloven van een beloning van 20 guineas werd hij al spoedig daarna gepakt en opnieuw vastgezet. Volgens de London Evening Post van 4 september sprak hij nauwelijks Engels en dan ook nog bar slecht. Tenducci was volgens diezelfde krant slechts 'six feet high, very thin, and ill made'.

Vederlicht
Toch lag er voor Tenducci een groot succes in het verschiet. Dat begon met zijn rol in de opera Artaxerxes van Thomas Arne. Hoe dat toen met Tenducci's omgang met de Engelse taal moet zijn geweest verhaalt de geschiedenis niet, maar het zal in 1762 in het Londense Drury Lane Theatre pijn aan de oren hebben gedaan, met Tenducci in zijn rol als de held Arbaces. Zijn vederlichte stem en zijn vocale acrobatiek zullen echter ongetwijfeld de doorslag hebben gegeven. Edoch, merkwaardig genoeg was hij daarna niet op ieders lippen dankzij die halsbrekende aria 'Amid a thousand racking woes' (eerste bedrijf, scène 2), maar uitgerekend door een eenvoudige treurzang: 'Water parted from the sea' (derde bedrijf, scène 1).

Parodie
Na Londen was het Dublin waar Tenducci de rol van Arbaces vervulde en tussen juli 1765 en mei 1766 met zoveel succes dat in de straten de parodie 'and all the tunes that he could play was "Water parted from the Say"' luidkeels werd gezongen. Ook Händel moet, zoals zoveel muziek minnende bezoekers, Tenducci in Dublin hebben gehoord en gezien. Daaronder ook de Belgische violist en componist Pierre (Peter) van Maldere (1729-1768), die eveneens de gelegenheid te baat nam om Tenducci's zangkunst te bewonderen. Hij was in in Dublin neergestreken na een succesvolle loopbaan aan het Brusselse hof van prins Charles Alexandre de Lorraine.

Giusto Ferdinando Tenducci

Dorothea
In Dublin werd Artaxerxes maar liefst 33 keer in één seizoen uitgevoerd. Toch liep het voor Tenducci opnieuw niet goed af. De ellende begon met zijn muzieklessen aan de dan vijftienjarige Dorothea Maunsell, dochter van een welgestelde advocaat. Ze raakten smoorverliefd en rond augustus 1766 beloofden ze elkaar eeuwig trouw, wat ze in het diepste geheim lieten bevestigen door een katholieke priester. Vervolgens namen ze de wijk naar Cork, waar ze allebei door de sterke arm in de kraag werden gevat. Tenducci verdween in de gevangenis en moest vervolgens terechtstaan. Hij werd veroordeeld, maar medio 1767 gloorde er voor hem toch hoop aan de horizon: Dorothea's vader was blijkbaar alsnog in een milde bui geraakt en mogelijk daartoe overgehaald door zijn nog steeds verliefde dochter gaf hij het paar toestemming officieel te trouwen, ditmaal in een protestantse kerk. Dorothea heeft in 1768 over de gebeurtenissen bericht in The True and Genuine Narrative of Mr. and Mrs. Tenducci: In a Letter to a Friend of Bath. Het huwelijk hield echter geen stand: in maart 1776 werd het ontbonden, waarbij de rechter verklaarde dat 'de verbintenis al vanaf het begin ongeldig was'.

Dorothea had zich mede dankzij Tenducci ontwikkeld tot een belangrijke zangeres. Kort na hun (tweede) huwelijk bevonden zij zich in het Schotse Edinburgh, waar zij optraden als gasten van de lokale Music Society. In het seizoen 1768-69 was Tenducci er te horen in zijn vertrouwde rol als Arbaces met Dorothea in de belangrijkste vrouwelijke hoofdrol (het was voor Arne tevens de Schotse première van zijn Artaxerxes). Ook in Edinburgh maakte Tenducci diepe indruk met zijn ongeëvenaarde vocalistiek.

Een goede vriend
Het was waarschijnlijk Tenducci die zijn in Londen residerende goede vriend Johann Christian Bach vroeg om een voor hem geschikte bewerking te maken van een aria uit Michele Mortellari's opera Arsace: de scène 'Ebben si vada - Io ti lascio'. De opera was in het Italiaanse Padua in 1775 in première gegaan met Tenducci in de titelrol. Bach voldeed aan het verzoek en voegde aan de vocale en strijkerspartijen tevens obbligati voor hobo- en fortepiano toe. In 1778 werd het in Londen als Rondeau door Tenducci gezongen, met Bach aan de fortepiano en ene 'monsieur Fischer' op hobo. Fischer was in dit geval Johann Christian Fischer, die zich in 1768 in Londen had gevestigd en later deel uitmaakte van de muziekkapel van koningin Charlotte. Fischer maakte zich ook als solist en componist zeer verdienstelijk. Het slotdeel van zijn zevende hoboconcert bestaat uit variaties op het bekende Ierse volksliedje Gramachree Molly.

Giordani
Twee andere werken op dit album kunnen eveneens met Tenducci worden geassocieerd: Caro mio ben en Queen Mary's Lamentation. De componist, Tommaso Giordani (ca. 1730-1806) had ze in 1782 aan de Londense uitgever John Preston voor de respectabele som van £ 30 verkocht, samen met enige instrumentale delen uit zijn komische opera Il bacio. Tenducci heeft de beide stukken gezongen in het kader van de door Carl Friedrich Abel georganiseerde concertseries, waarschijnlijk enige tijd na de dood van Abels zakenpartner Johann Christian Bach (hij overleed op 1 januari 1782). Evenals het eerder genoemde 'Water parted from the sea' is ook Queen Mary's Lamentation een klaagzang over verloren vrijheid, in dit geval de gevangenzetting van Mary Stuart, de koningin van de Schotten.

Parijs
In augustus 1778 reisde Tenducci samen met Johann Christian Bach naar Parijs, op zoek naar zangers voor Bachs nieuwe opera Amadis de Gaule. Eenmaal in de Franse hoofdstad ontmoetten ze daar Wolfgang Amadeus Mozart, die kort daarop, op 27 augustus, aan zijn vader schreef dat hij 'Tenducci had ontmoet, Bachs boezemvriend. Hij was ook heel blij mij weer te zien. Ik werk momenteel aan een scène voor Tenducci, die komende zondag zal worden uitgevoerd; het is voor pianoforte, hobo, hoorn en fagot'. Helaas is het werk verloren gegaan, maar wellicht biedt het motet Exsultate, Jubilate enig idee van wat Mozart voor een andere bijzonder begaafde castraat in het hoofd had: Venanzio Rauzzini, die het motet in januari 1773 voor het eerst zong in de Sant'Antonio Abate kerk in Milaan.

Leerboek
In februari 1783 keerde Tenducci terug naar Dublin, waar hij volgens de lokale Freeman's Journal het plan had opgevat om de zangkunst te doceren. Rond december 1784 was hij in Londen om er zijn leerboek Instruction of Mr. Tenducci to his Scholars te introduceren. Het was zijn ultieme wens om op deze wijze zijn kennis en ervaring door te geven aan volgende generaties. Tenducci overleed op 25 januari 1790.

Peter Whelan

Boeiend programma
Dirigent en fortepianist Peter Whelan heeft rond de geschiedenis van Tenducci niet alleen een boeiend programma opgebouwd, maar heeft zich ook weten de verzekeren van de uitstekende instrumentale bijdragen van het Irish Baroque Orchestra en de mezzo Tara Erraught. Maar waarom niet gekozen voor een sopraan waar dit repertoire bij uitstek om vraagt? Daarnaast vroeg ik mij tijdens het beluisteren af of de opnametechnicus niet wat al te veel aan het volume heeft gedraaid: de dynamiek in Van Maldere's Symfonie in G kwam bij mij tenminste niet als natuurlijk over. Elders vielen mij dergelijke verschillen gelukkig niet of nauwelijks op.

index