CD-recensie
© Aart van der Wal, mei 2019
Tavener: God is with us - Hymn to the Mother of God - Love bade me welcome - They are all gone into the world of light - Annunciation - As one who has slept - Song for Athene - The Lamb - The Lord's Prayer - Angels - Five Anthems from The Veil of the Temple George Castle (orgel), Winchester Cathedral Choir o.l.v. Andrew Lumsden |  |
De mortuis nihil nisi bene, maar dat wil niet zeggen dat ik dat van de nagelaten muziek ook vind. Ik heb het niet zo op die van de Britse componist Sir John Tavener (1944-2013). Niet te verwarren met een andere naar mijn gevoel veel grotere Brit: John Taverner (ca. 1490-1545), die echt boeiende muziek schreef, maar wiens naam na het verstrijken van de vele eeuwen sinds de Renaissance niet of nauwelijks nog wordt genoemd.
Tavener was de toondichter die de zestiende-eeuwse 'stile antico' of 'prima pratica' in een nieuw religieus jasje stak en daarmee veel succes boekte en post mortem nog steeds boekt. Jazeker, de vergelijking met Arvo Pärt dringt zich op, want beide componisten zetten de klok zo'n half millennium terug. Zij het op hun eigen manier. Bij beiden ligt de klemtoon evenwel op etherische en meanderende klankweefsels die, uiteraard voorzien van een eigentijds sausje, door talloze liefhebbers worden omhelsd. Misschien heeft dat ook wel te maken met de hectische maatschappij waarvan we deel uitmaken (die we overigens zelf hebben gecreëerd, daar niet van) en waarin veel te weinig ruimte overblijft voor contemplatie en reflectie. Kijk, en dan komt de muziek van Tavener en Pärt bijna als geroepen, muziek die een rust- en gevoelsmoment kan creëren, ver verwijderd van complexiteit. Minimalisme voor maximaal effect.
Ook Tavener paste graag minimale concepten en uitdrukkingsmiddelen toe. Hij vergaarde er een fortuin mee, op het pad van het 'religieuze minimalisme'. Wie wil kan zich bewegen in de wereld van de meditatie, eenvoud en nederigheid, maar ook traagheid kabbeling. Muziek die in beweging is, maar toch stilstaat. Een merkwaardige paradox. Het is tevens het beeld van geborgenheid, troost en verheffing, of misschien wel het in muziek opgetekende verlangen ernaar. Muziek ook waarin weinig gebeurt, maar wellicht daardoor bij velen zo in de smaak valt. Een kleffe, voortsudderende, diatonische klankwereld die af en toe net even buiten die vocaal platgetreden paden treedt. Dan ontstaat er zoiets onverwachts als 'The protecting veil', een achtdelig soort celloconcert dat al direct na de eerste uitvoering grote stormen van bijval losmaakte. Maar hoewel geheel instrumentaal, het is wel weer de religie die daarin een hoofdrol vervult en waarin de componist een poging deed om de 'bijna kosmische kracht van de Moeder van God te vangen' (zij wordt uitgebeeld in de cellopartij uitgebeeld als een oneindig lied, aangevuld door de fondantachtige strijkersbegeleiding. Dus i ziet: de religie is ook in Taveners instrumentale werk nooit ver weg. Zoals ook in een ander voorbeeld: 'The last sleep of the Virgin', waarin het strijkkwartet een oud-Grieks kerkgezang aanheft: 'stil, zacht een heel breekbaar', aldus de componist. Op de grens van hoorbaarheid, dus pppp. En net als bij Pärt zijn er, tussen de mystieke wolkenbrij door, rinkelende belletjes. Murmelen, het is tot ware kunste verheven.
In een lang geleden besproken Tavener-uitgave van EMI (klik hier) trad eveneens het koor van Winchester Cathedral (waarmee Tavener een goede band had) aan, maar de koorzang klonk toen weinig overtuigend, met ruw afgewerkte melodielijnen en samenklanken die niet recht onder elkaar stonden. Wringen en verschuiven dus. Maar dat beeld is met deze nieuwe Hyperion-cd toch bepaald anders, want het koor presteert gewoon uitstekend, het door George Castle verzorgde orgelspel is smetteloos en Andrew Lumsden lijkt me de ideale klankboetseerder voor dit repertoire. Kortom, geen kwaad woord over de uitvoering. De muziek? Die is eerder cosmetisch dan kosmisch...