CD-recensie

© Aart van der Wal, april 2022

Van je vrienden moet je het hebben (anders gezegd: niet van je familie, al zal dat gelukkig niet voor iedereen opgeld doen.) Een van mijn goede Weense vrienden stuurde me in januari, bij wijze van Nieuwjaarsgroet, twee cd's met Beethovens Vijfde (die ik al in augustus 2020 in weinig florissante bewoordingen had besproken: klik hier) en - toen geheel nieuw voor mij (dat krijg je ervan als een label geen release-informatie stuurt) - de cd met Tsjaikovski's Vioolconcert en Stravinsky's Les Noces. In de hoofdrol: enfant terrible (want een andere passende omschrijving kan ik zo gauw niet bedenken) Teodor Currentzis (1972, Athene) die met zijn door - van je vrienden moet je het hebben, schreef ik al - Poetin gesteunde MusicAeterna orkest (dat niet meer in Novosibirsk, maar aanmerkelijk dichter bij huis, in Sint-Petersburg, domicilie heeft gekozen) op muzikaal vlak herhaaldelijk van zich doet spreken; hetzij in positieve, hetzij in negatieve zin.

Zowel Currentzis als zijn orkest gaan inmiddels stevig gebukt onder de in het Westen in no time sterk gegroeide afkeer tegen Poetins invasiepolitiek: ze zijn (vrijwel) nergens meer welkom. Het dezer dagen in het Weense Konzerthaus geplande concert werd op de valreep alsnog afgezegd (toegegeven, het kwam wat laat). En dat onder een van oorsprong zeer humanitair gesternte: een benefietconcert waarvan de opbrengt geheel ten goede zou komen van het zich in grote nood bevindende Oekraïne. Het lijkt nogal tegenstrijdig dat een vriend (aanhanger mag ook) van Poetin zich daarmee wilde associëren, maar toch is het zo.

Het rommelde hierover al eerder in de Weense pers: alom viel te lezen dat dit optreden toch eigenlijk geen pas gaf, gelet op Currentzis' zeer vriendschappelijke banden met de Russische dictator en het feit dat het ensemble wordt gesponsord door VTB Bank (het wordt keurig vermeld op de cd-doosjes: general sponsor), die door het Westen op de sanctielijst was geplaatst. Ook onder de gelederen van het Oostenrijkse Rode Kruis was de stemming al danig omgeslagen: het in eerste instantie publiekelijk beleden engagement met orkest, dirigent én concert sloeg in luttele dagen zelfs volledig om. Het trok zich terug, al werd vrijwel direct daarna een nieuwe partner gevonden: Caritas. Ondanks de protesten in de verschillende media zagen de organisatoren geen aanleiding om vhet concert af te gelasten.

Totdat uit wel of niet verwachte hoek de Oekraïense ambassadeur in Wenen zich in de discussie mengde en in meest duidelijke bewoordingen zich uitsprak tégen het geplande concert. Dat bleek uiteindelijk zwaarwegend genoeg om het benefietconcert toch maar en nu definitief te schrappen. Waarna er nog een gevoelige nabrander kwam in de verklaring van het Konzerthaus dat zowel orkest als dirigent van het speelplan voor het (komende) seizoen 2022/23 zouden worden gehaald en dat daarin geen wijziging komt zolang de 'onafhankelijke financiering' van het orkest niet is zekergesteld. Hoe het met de komende geplande concerten in o.a. Hamburg, Parijs en Salzburg (Festspiele) zal verlopen moet worden afgewacht. In Hamburg treedt hij met MusicAeterna in ieder geval aan bij de Elbphilharmonie, zij het alleen met het orkest: het koor blijft thuis op grond van wat wordt genoemd 'reisrestricties als gevolg van de oorlog in Oekraïne'. Treffend is wel dat het orkest voor de gelegenheid wordt uitgebreid met buiten hun land verblijvende Oekraïense musici.

Maar terug naar dit Tsjaikovski/Stravinsky-album dat qua samenstelling een nogal buitenissige onderneming lijkt: beide werken kunnen op geen enkele zinnige manier met elkaar in verband worden gebracht. Het beste lijkt mij om een vrij lange cesuur aan te brengen tussen het slot van Tsjaikovski's op. 35 en het begin van Les Noces. Dat helpt tenminste.

Wie er echter overheen kan stappen wacht sowieso een prima uitvoering van Les Noces (Boerenbruiloft - u kunt er hier héél veel over lezen, met inbegrip van de complete partituur) in deze versie voor vier piano's, slagwerk en koor, echt culminerend in een spetterend bruiloftsfeest waarin bij wijze van spreken geen steen meer op de andere blijft. De puur Russische boven- en ondertonen zijn net zo onmiskenbaar in deze uitvoering als de ritmische precisie zoals Stravinsky die in zijn partituren eist (maar waar hij zelf als dirigent nogal eens met de pet naar gooide!) Op de foto die de voorkant van de cover siert zien we een parmantig poserende Currentzis met Patricia Kopatchinskaja als zijn bruid aan zijn zijde, in een typisch Russische (of Oekraïense) uitmonstering. Ook binnenin een foto van het fictieve bruidspaar, al kijken ze beiden nu niet bepaald vrolijk in de camera. In het boekje - zeker passend! - tevens twee aardige bijdragen van respectievelijk Kopatchinskaja en Currentzis in de vorm van een soort liefdesbrief die ze elkaar schrijven, met als onderwerp uiteraard de muziek. Best interessant, maar ik had toch liever de complete tekst in het boekje afgedrukt gezien.

Ik wist het eigenlijk al vooruit, voordat ik ook maar een noot had gehoord, dat de combinatie Currentzis-Kopatchinskaja in Tsjaikovski's Vioolconcert voor niet bepaald alledaags vuurwerk zou zorgen. Bovendien zijn het allebei typische risk takers die een broertje dood hebben aan routineuze herhaling en steeds weer iets nieuws aan de muziek willen toevoegen. Maar dat heeft evengoed zijn risico's. Mijn bewondering sloeg al snel om in irritatie (noem het gerust onvrede) omdat het werk simpelweg het kind van hun nogal grillige rekening werd. De klassieke vorm werd meerdere malen stevig op de proef gesteld, terwijl de zo te horen doelbewust gekozen 'harde' toonzetting de lyrische aspecten van het concerto menigmaal danig op de proef stelde. En dan is er Kopatchinskaja's volkomen ongemotiveerde voorliefde voor het gebruik van het sul ponticello, aldus strijkend ter hoogte van de kam, met een glazige, zelfs spookachtige klank tot gevolg. In Tsjaikovski?? Ja, in Tsjaikovski, terwijl Bartók even om de hoek meekeek.

Ook het Andante (Canzonetta) verloopt nogal merkwaardig. De componist schreef weliswaar con sordini voor, met bovendien de toevoeging molto espressivo, maar de aanduiding is wel piano en niet - zoals Kopatchinskaja in haar wijsheid besloot - pianissimo. Waarom kiezen voor een discours richting het bijna onhoorbare, waardoor de balans tussen orkest en soloviool (met name in de dialoog met hobo en klarinet) er zo sterk onder lijdt? Had de producer hier niet moeten ingrijpen? Of later misschien, tijdens de nabewerking alsnog een deugdelijke uplift? Het is niet gebeurd.

Ook op ander interpretatief vlak liepen de meningen blijkbaar uiteen, want het dansante karakter van dit deel is bij Currentzis wel in goede handen, terwijl Kopatchinskaja er de hand naar heeft om de notenwaarden op te pompen en te fraseren zonder de voor haar zozeer gebruikelijke zorgvuldigheid in acht te nemen. Dat haar interpretatie (en in die zin komt dat veel sterker naar voren dan wat het aandeel van MusicAeterna en Currentzis betreft) een volstrekt eigen karakter in zich heeft is daarmee dus wel duidelijk, maar dan is vervolgens de vraag in hoeverre dat zich verhoudt tot het werk van de componist zelf. Helaas, dan moet mijn conclusie zijn dat het door Kopatchinskaja danig is afgez(w)akt tot dat van een idiosyncratisch vehikel dat althans bij mij na tweemaal beluisteren tot de verzuchting leidde: genoeg is genoeg. Maar Les Noces is fenomenaal. Het kan dus wel degelijk verkeren, zelfs als een enfant terrible in het spel is die zich wat mij betreft in artistiek opzicht heeft bewezen als behoorlijk wisselvallig.

index