CD-recensie

© Aart van der Wal, februari 2021

Wat nu de gewoonste zaak van de wereld is: een rouwdienst, begrafenis of crematie met geconserveerde of zelfs live-muziek, van regelrechte smartlap tot Bachs Air, was in de zestiende en zeventiende eeuw alleen voorbehouden aan belangrijke personen, zeg maar de (plaatseijke) notabelen. Daar hoorde zo het een en ander bij, zoals de bekendmaking van de uitvoerige doopceel van de gestorvene, toespraken, odes, dankgebeden en allerlei, naast in hout of in koper gegraveerde voorstellingen, alle bedoeld om het aardse bestaan van de overledene zowel in het best denkbare daglicht te plaatsen, en dan met name het belang van zijn goede (zelden of nooit slechte) werken te onderstrepen. Soms had de gestorvene nog op zijn ziekbed de Bijbelteksten uitgekozen waaruit door de voorganger(s) werd gepredikt. Of hij gaf zelfs richtlijnen voor het verloop van de uitvaartplechtigheid. Daar hoorde, zoals gezegd, vaak ook muziek bij. Op één punt is er door de eeuwen heen weinig veranderd: wie nu bij zijn begrafenis live-muziek wil, moet daarvoor stevig in de buidel tasten - tenzij men daarvoor uit eigen kring kan putten.

Muziek in de vorm van gelegenheidscompositie, wat overigens niet wil zeggen dat ze daardoor minder geïnspireerd of van magere kwaliteit waren. Zeker in de Barok is er veel van die gelegenheidsmuziek geschreven (ook door bijvoorbeeld Johann Sebastian Bach) en - gelukkig voor ons! - bewaard gebleven. Zoals er ook het op schrift gestelde eerbetoon, houtsnijwerk, kopergravures en in uitzonderlijke gevallen zelfs beelden en schilderingen zijn overgeleverd. Daardoor beschikken we over een vrij representatief beeld van hoe het er in die tijd op dit vlak aan toeging.

Hoe de 'Musikalische Exequien' ofwel de begrafenismuzieken toen werden uitgevoerd weten we echter niet en moet het daarom noodgedwongen aan de fantasie van de lezer worden overgelaten. Wij zijn er getuige van vanuit onze comfortabele leunstoel, uitgevoerd door de meest excellente koren, maar ik kan me zo voorstellen dat dit zo'n vier eeuwen terug vaak niet of in aanzienlijk mindere mate het geval was.

Begrafenismuziek biedt bij uitstek de gelegenheid om God te prijzen, Hem te vrezen of Hem om genade te vragen, maar ze bood ook ruim plaats om in de verschillende teksten de vele beproevingen des levens naar voren te brengen, de nietigheid van de mens te benadrukken of Jezus' kruisdood door de eigen sterfelijkheid een nog menselijker aura te verlenen.

De op dit album samengebrachte motetten zijn overwegend volgens het door Heinrich Schütz (1585-1672) ontwikkelde model geconcipieerd. Dat kan gemakkelijk worden afgeleid van de stilistische overeenkomsten tussen de verschillende composities uit een periode die, gerekend vanaf het oudste tot en met het jongste werk, een respectabele 70 jaar omspant. Zoals het ook opvalt - dit album getuigt ervan - dat door de componisten een grote voorliefde voor de dubbelkorigheid aan de dag werd gelegd. Dat de instrumentale begeleiding (meestal ad libitum) desondanks bescheiden is gehouden vloeide waarschijnlijk voort uit puur praktische omstandigheden. Maar aan het kooraandeel, wat per saldo het belangrijkste was, werden geen concessies gedaan, want dit is echt geen muziek die zomaar even uit de mouw wordt geschud. Een belangrijke rol was weggelegd voor de contrastwerking: concertante polyfonie versus in blokken gevatte homofonie. Wat ook blijkt is dat de met deze begrafenismuzieken verbonden conventies hun eigen mores kenden, als het ware waren losgezongen van de gewone muziekpraktijk, waardoor ze niet onderworpen waren aan de zich in de tijd ontwikkelende stijlveranderingen. De op dit album samengebrachte begrafenismuzieken zijn daarvan een duidelijke exponent, wat aan de luister ervan overigens niets afdoet: hoewel gecomponeerd voor een specifieke gelegenheid is dit schitterende muziek.

Voces Suaves ('tedere stemmen') doet zijn naam eer aan. Het in 2012 door Tobias Wicky in Bazel opgerichte vocaal ensemble is gespecialiseerd in de muziek van de Renaissance en Barok, voert deze uit in veelal solistische bezetting en - het spreekt welhaast vanzelf - met de historiserende uitvoeringspraktijk als belangrijkste uitgangspunt. Het onderscheidt zich door volmaakte retoriek, stemvoering, balans en samenklank. De kern bestaat uit slechts acht (professionele!) zangers, waarvan de meeste verbonden zijn aan de beroemde, eveneens in Bazel gevestigde, Schola Cantorum. De bescheiden bezetting en het door de jaren heen volkomen op elkaar ingespeeld (ingezongen is hier waarschijnlijk meer op zijn plaats) zijn, maakt naar eigen zeggen een dirigent overbodig. Ik laat wijselijk in het midden of dit echt zo is, maar een feit is wel dat wat dit album betreft de artistieke leiding in handen lag van de organist Johannes Strobl, wat mogelijk wordt verklaard doordat voor dit album twaalf zangers werden aangetrokken: vier sopranen, twee alten, drie tenoren, bariton en twee bassen. Daarnaast is sprake van vier ad hoc instrumentalisten (violone, twee teorbes, orgelpositief).

Dat een Zwitsers ensemble zich thuis voelt bij een Zwitsers label (Claves) ligt voor de hand, maar uit dit album blijkt een wel of niet tijdelijke overstap: het is uitgebracht door het Belgische label Arcana annex Outhere met eigen vestigingen in België, Frankrijk en Duitsland, . Voor de muziekliefhebber maakt dit uiteraard weinig uit. Wel dat zang, begeleiding en opnamewonderschoon zijn. In het boekje zijn (uiteraard) de gezongen teksten (D/E/F) opgenomen.

index