CD-recensie
© Aart van der Wal, mei 2004
(A.) Scarlatti: Colpa, Pentimento e Grazia.
María Espada (sopraan), Lola Casariego (mezzosopraan), Martín Oro (countertenor), Orquestra Barroca de Sevilla o.l.v. Eduardo Lopez Banzo.
Harmonia Mundi HMI 987045.46 • 45' + 39' • (2 cd's )
Het is op zijn minst verbazingwekkend maar in ieder geval toe te juichen dat Harmonia Mundi zich door de lauwe kopersmarkt in de cd-branche niet uit het veld laat slaan en steeds opnieuw met interessante uitgaven komt die ver afstaan van het zogenaamde standaardrepertoire en waarbij het toch altijd maar weer een gok is of het product aanslaat. Immers, onbekend maakt onbemind, en dat geldt zeker ook voor Scarlatti's 'Oratorio par la Passione di Nostro Signore Gesù Cristo uit 1708, ook wel bekend onder de titel Colpa, Pentimento e Grazia.
Alessandro Scarlatti (1660-1725), dus niet te verwarren met Domenico Scarlatti (1685-1757) bevond zich in dat jaar voor de tweede en tevens laatste maal in Rome, en blijkens een brief aan Ferdinando de Medici geplaagd door grote tegenslagen en geldzorgen. In de brief maakt hij tevens gewag van het in artistiek opzicht onherbergzame Rome, waarbij hij de rol van de muziek met die van een bedelaar vergeleek. Het ontbrak Scarlatti aan een duurzame en bovenal goed betaalde positie waardoor hij zich gedwongen zag om met zijn manuscripten te blijven leuren en veel van zijn energie te steken in het dingen naar de gunsten van welgestelden die hem voor eens en altijd op het paard zouden kunnen helpen. Kortom, het leek de arme componist en musicus niet mee te zitten, maar vreemd daarbij is evenwel dat Scarlatti toen als maestro de cappella aan de basiliek van S. Maria Maggiore was verbonden en dat hij bovendien financieel werd ondersteund door welgestelde klerikale en adellijke notabelen, waaronder de Venetiaanse kardinaal Pietro Ottoboni en de voormalige Poolse koningin Maria Casimira. Het ligt voor de hand om te veronderstellen dat het met name het weerbarstige politieke klimaat met zijn vele onzekerheden in die dagen een van de grootste obstakels voor Scarlatti vormde. De komst van de Oostenrijkse troepen in Rome dwong Scarlatti wellicht om in 1708 uit te wijken naar Napels, waar hij tot kapelmeester aan het Napolitaanse hof werd benoemd.
Ottoboni speelde in het muziekleven van die dagen een tamelijk essentiële rol: hij organiseerde oratoriumuitvoeringen, schreef teksten voor opera's, oratoria en cantates en nodigde politici, zakenlieden en de adel uit voor tweewekelijkse uitvoeringen in zijn paleis, dat ook een op zijn aanwijzingen door de architect Filippo Juvarra ontworpen theater herbergde. Zo ontstonden ook vele composities van Arcangelo Corelli, die vanaf 1689 tot zijn dood in 1713 in dienst was van de ruimhartige kardinaal, en zowel geïnspireerd werd door het rijke geestelijke leven in de Italiaanse hoofdstad als door de vele gunsten die hem werden verleend. Het was ook de dirigent Corelli die menig nieuw werk voor een groot en geïnteresseerd publiek in het Palazzo della Cancelleria ten doop hield, waarbij op het toneel in Ottoboni's teksten menigmaal een politieke boodschap doorklonk die zijn wortels had in de Spaanse successieoorlog (1702-1714). Tussen 1691 en 1708 ontstonden - op teksten van Ottoboni - belangrijke oratoria, waaronder Il martirio die Sant Eustachio (op muziek van Flavio Carlo Lanciani, drie jaar later ook door Scarlatti gecomponeerd), Per la nascita del Redentore en Santissima Annunziata (Giovanni Lorenzo Lulier) en ... La Giuditta, Il regno di Maria Assunta en Colpa, Pentimento e Grazia van Alessandro Scarlatti.
De aan Ottoboni toegeschreven tekst van Colpa, Pentimento e Grazia is gestoeld op de tamelijk vrije interpretatie van de Klaagliederen (Lectiones tenebrarum) van de profeet Jeremia. Scarlatti heeft door de toepassing van een rijk instrumentarium (met trompetten en pauken) als het ware gecompenseerd voor de slechts drie solisten (sopraan, mezzosopraan en countertenor) en het ontbreken van een koor. Scarlatti benadrukte de religieuze sfeer van de Klaagliederen door incidentele toepassing van het Gregoriaans met alleen strijkersbegeleiding (die de mogelijkheid tot grotere dynamische nuancering bood, in tegenstelling tot klavecimbel of orgel). Daarnaast bracht Scarlatti forse contrasten aan tussen de jammerklachten en het droeve karakter van La Colpa en de spirituele, opwekkende figuur van La Grazia, uitgewerkt in de soli/tutti stijl van het concerto grosso. Menige toehoorder zal bovendien getroffen zijn door de tamelijk gedurfde modulaties van en naar bepaald niet voor de hand liggende toonsoorten. Ook in dit oratorium vinden we weer menig voorbeeld van Scarlatti's fraaie en indrukwekkende duetkunst.
In het cd-boekje wordt ook nog vermeld dat enige dagen na de uitvoering van Colpa, Pentimento e Grazia in het Palazzo Ruspoli Händels La Resurrezione klonk, zonder enige twijfel zijn meest imposante werk in de Italiaanse stijl tot dan toe, en dat het niet onwaarschijnlijk is dat Scarlatti tijdens de compositie van zijn Colpa de adem van de jonge en toen al zeer succesvolle Duitser Händel in zijn nek voelde.
De uitvoering van Banzo op twee cd's (de maximale speelduur van de cd wordt met slechts zo'n 4 minuten overschreden) had op één cd gepast indien ... was gekozen voor het compromis door hogere tempi, maar gelukkig werd aan die verleiding niet toegegeven. De door en door Spaanse bezetting is in dit repertoire gespecialiseerd en kent het klappen van de 'authentieke zweep'. Voor zover ik weet is dit echter de eerste maal dat het ensemble op het Harmonia Mundi label verschijnt. Zowel de vocale als de instrumentale inbreng staat op hoog niveau, met veel aandacht ook voor het espressivo karakter van deze contemplatieve en beschrijvende muziek, waarbij stemmen en instrumentale kleuren zich ook fraai mengen in het dynamische wisselspel. De krachtige tutti behouden hun nobele samenklank. De opname - met een onverbloemd stevig basfundament en realistisch vastgelegde pauken en trompetten - past vlekkeloos in de stilistische vormgeving van het geheel, alsof we getuige zijn van een uitvoering in een Romeinse Palazzo in het begin van de achttiende eeuw. Zo stel ik mij dit althans voor!