CD & DVD-recensie

© Aart van der Wal, juli 2020

Dat een ingebakken misverstand toch tot een prachtige productie kan leiden bewijst dit album: 'Roll over Beethoven'. Eerst dan maar dat misverstand.

In de toelichting schrijft Micha Wertheim dat "Beethoven een vernieuwer was waar anderen ruimte voor moesten maken. Beethoven wordt gezien als de componist die de overstap maakte van klassieke naar de romantische muziek. Welbeschouwd duwde hij zo Mozart aan de kant, ook niet de minste. Zo gaat dat in kunst. Er klinkt altijd weer een nieuw geluid. Toen de Beatles de hit van Chuck Berry coverden, was dat omdat ze hem na wilden doen, maar al snel begonnen de Beatles nieuwe muziek te maken en was het de beurt aan Chuck om weg te rollen. Het leuke is dat die oude muziek niet weg gaat. Wat dat betreft boffen we. We kunnen vandaag luisteren naar Händel en Rameau die plaats moesten maken voor Beethoven die plaats moest maken voor Chuck Berry [.]."

Waarom een misverstand? Omdat Wertheim - en hij zal zeker de enige niet zijn - uitsluitend vanuit zijn (huidige) perspectief tegen de muziekgeschiedenis aankijkt. Dat schept echter een vals beeld omdat van verdringing in de meest letterlijke zin geen sprake is geweest. Tenminste, als we ons baseren op de muziekkritieken en berichten uit die al lang vervlogen tijden. Een mogelijke oorzaak van die misvatting zou de concentratie op een bepaalde componist kunnen zijn. In dit geval Beethoven, wiens 250 ste geboortejaar wordt herdacht (hij werd in 1770 in Bonn geboren).

Wie zoals Beethoven nieuwe, zeg maar gerust revolutionaire muziek schrijft, trekt onvermijdelijk de aandacht sterk naar zich toe. Dat was bij Beethoven duidelijk het geval, maar dat deed de muziek van Haydn en Mozart nog altijd niet naar het tweede of derde plan verhuizen (hun muziek werd in hun tijd overigens broederlijk naast elkaar uitgevoerd, zoals dat ook gold voor die van bijvoorbeeld Händel). Terwijl voor de muziek van Bach toen, geheel anders dan nu, niet of nauwelijks interesse bestond en dus ook niet toen Beethoven de eerste revolutionaire noten nog op papier moest zetten. Componisten komen en gaan niet door verdringing door opvolgers, maar door tanende belangstelling of gewoon de tand des tijds. Maar we kunnen ook het omgekeerde waarnemen: muziek van in hun tijd gevierde componisten waar nu niet of nauwelijks nog belangstelling voor is. Kortom, met termen als verdringing zoals bedoeld door Wertheim moeten we echt oppassen.

De muziekpraktijk bewijst ook zijn ongelijk als Wertheim stelt dat het "vandaag de beurt is aan een nieuwe generatie componisten die allemaal hun eigen plekje opeisen. Alle andere componisten mogen daar weer een beetje verder naar de kant rollen." Het lijkt een nogal gemakzuchtig neergeschreven alinea die geen recht doet aan de werkelijkheid. Dat kunnen we zonder veel moeite om ons heen waarnemen.

En dan: wordt, zoals Wertheim stelt, Beethoven gezien als de componist die de overstap maakte van klassieke naar de romantische muziek? Oppervlakkig gezien misschien wel, maar dan kunnen we de blik toch beter richten op Berlioz als eerste echte gangmaker. Zelfs Beethovens 'Pastorale' is in diens eigen woorden 'mehr Ausdruck der Empfindung als Mahlerey' (in een brief van 28 maart 1809 aan het uitgevershuis Breitkopf & Härtel in Leipzig).

Maar gelukkig: 'Roll over Beethoven' is - ik memoreerde het al - een schitterend product geworden, vol spiritueel leven, vaart en afwisseling. Dat is altijd weer het verbazingwekkende van het Nederlands Blazers Ensemble: het frank en vrij muziek maken, wég van ingeroeste denkbeelden, platitudes en geconserveerde tradities, met volle (muzikale) borst vooruit, technisch perfect afgewerkt (hier zijn topmusici aan het woord!), intuïtief in beweging en presentatie, bereid om zich zelfs extravagant uit te dossen en altijd warm communicerend met het publiek. We hebben het op 1 januari allemaal opnieuw kunnen beleven: het zoveelste spetterende Nieuwjaarsconcert van dit grandioze ensemble.

Natuurlijk, talent verloochent zich niet, maar als podiumkunstenaar ben je er daarmee nog niet. Verre van zelfs. En je wilt dan wel iets bijzonders bieden, maar uit de lucht vallen doet het vanzelfsprekend niet. Zo'n 'happening' als deze (want dat is het!) vraagt ondanks het beoogde spontane karakter wel degelijk een intensieve voorbereiding die begint bij het bedenken, het brainstormen en waarschijnlijk eindigt het pas bij aankleding en lichteffecten. Of misschien wel op het moment dat het 'echt moet gaat beginnen', zoals deze caleidoscopische 'roll over', met het publiek alvast in hoogste staat van verwachting. Het enige dat in de herfst van 2019 misschien voor de hand lag: dat Beethoven als vertrekpunt en slotapotheose moest dienen. En of dat is gelukt!

Alweer een behoorlijk aantal jaren geleden was ik op het kantoor van het NBE in de Amsterdamse Korte Leidsedwarsstraat getuige van een brainstorming-sessie tussen de organisatoren. Hoboïst Bart Schneemann zat de bijeenkomst voor en wat me daarvan vooral is bijgebleven is dat het ene idee al snel leidde tot het andere, waarna in deze spontane discussie een ketting van ideeën als het ware aan elkaar werd geregen, als eerste toch wel ferme stap op weg naar het komende nieuwe programma. Waarbij het er uiteraard ook om ging het programma zo samen te stellen dat het ene onderdeel het andere niet verzwakte, maar dat in de samenstelling ervan juist sprake was van een stijgende lijn. Want toegegeven, niets is zo fnuikend als een inzakkende spanningsboog, bij niet alleen het publiek, maar ook bij de musici.

De ultieme test? De beluistering van eerst deze cd. Dus zonder beeld. Dat geeft wat die spanningsopbouw betreft eigenlijk al gelijk de beste indruk. Dat er geen beeld nodig is om die spanning te ondergaan. Dat inventie en spiritualiteit alleszeggend zijn, waarna de dvd deze 'happening' uiteraard nog een extra dimensie verleende en deze zo bijzondere podiumkunst perfect in beeld bracht. Ridder van Kooten verzorgde de op deze dvd tevens bijeengebrachte interviews met de jonge componisten. Al met al schitterend!

index