CD-recensie

 

© Aart van der Wal, november 2009

 

 

Nathan Milstein, Aristocrat of the Violin

Bach: Sonate voor viool solo nr. 1 in g, BWV 1001 - nr. 2 in a, BWV 1003 - nr. 3 in C, BWV 1005 - Partita voor viool solo nr. 1 in b, BWV 1002 - nr. 2 in d, BWV 1004 - nr. 3 in E, BWV 1006.

Bach/Wilhelm: Ouverture nr. 3 in D, BWV 1068 (air).

Met Leon Pommers (piano).

Beethoven: Vioolromance nr. 1 in G, op. 40 - nr. 2 in F, op. 50.

Met het Philharmonia Orchestra o.l.v. Anatole Fistoulari.

Vioolconcert in D, op. 61.

Met het Pittsburgh Symphony Orchestra o.l.v. William Steinberg.

Vioolsonate nr. 5 in F, op. 24 (Frühling).

Met Rudolf Firnuský (piano).

nr. 9 in A, op. 47 (Kreutzer).

Met Artur Balsam (piano).

Brahms: Vioolconcert in D, op. 77.

Met het Philharmonia Orchestra o.l.v. Anatole Fistoulari.

Brahms/Joachim: Hongaarse dans nr. 2.

Met Leon Pommers (piano).

Bruch: Vioolconcert nr. 1 in g, op. 26.

Met het Philharmonia Orchestra o.l.v. Leon Barzin.

Chausson: Poème op. 25.

Met het Philharmonia Orchestra o.l.v. Anatole Fistoulari.

Chopin/Milstein: Nocturne nr. 20 in cis.

Met Leon Pommers (piano).

Debussy/Hartmann: Préludes, Boek I (minstrelen).

Met Leon Pommers (piano).

Dvorák: Vioolconcert in a, op. 53.

Met het Pittsburgh Symphony Orchestra o.l.v. William Steinberg.

Falla/Kochanski: Sietes canciones populares españolas.

Glazoenov: Meditation op. 32.

Met een orkest o.l.v. Robert Irving.

Vioolconcert in a, op. 82.

Met het Pittsburgh Symphony Orchestra o.l.v. William Steinberg.

Gluck/Kreisler: Orfeo ed Euridice (Dans van de zalige geesten).

Met Leon Pommers (piano).

Händel: Vioolsonate nr. 4 in D, op. 1 nr. 13 HWV 371.

Kreisler: Prélude en Allegro in de stijl van Pugnani.

Met Leon Pommers (piano).

Massenet/Marsick: Thaïs (meditation).

Met Leon Pommers (piano).

Mendelssohn: Vioolconcert in e, op. 64.

Met het Philharmonia Orchestra o.l.v. Leon Barzin.

Moesorgski/Jones: De jaarmarkt van Sorochinsky.

Met een orkest o.l.v. Robert Irving.

Mozart: Vioolsonate nr. 17 in c, KV 296 - nr. 21 in e, KV 304.

Met Leon Pommers (piano).

Novácek: Perpetuum mobile.

Met Leon Pommers (piano).

Prokofjev: Vioolconcert nr. 1 in D, op. 19.

Met het Saint Louis Symphony Orchestra o.l.v. Vladimir Golschmann.

Rachmaninov: Vocalise op. 34 nr. 14.

Met een orkest o.l.v. Robert Irving.

Rimski-Korsakov/Kreisler: Fantasie over Russische thema's op. 33.

Met een orkest o.l.v. Robert Irving.

Rimski-Korsakov/Hartmann: Tsaar Saltan (Vlucht van de hommel).

Met Leon Pommers (piano).

Saint-Saëns: Introduction et Rondo capriccioso op. 28.

Met het Concert Arts Orchestra o.l.v. Walter Susskind.

Vioolconcert nr. 3 in b, op. 61.

Met het Philharmonia Orchestra o.l.v. Anatole Fistoulari.

Sarasate: Introductie en Tarantella op. 43.

Met Leon Pommers (piano).

Tartini/Kreisler: Vioolsonate in g (Duivelstriller).

Tsjaikovski: Valse-Scherzo op. 34.

Met een orkest o.l.v. Robert Irving.

Vioolconcert in D, op. 35.

Met het Pittsburgh Symphony Orchestra o.l.v. William Steinberg.

Tsjaikovski/Glazoenov: Souvenir d'un lieu cher op. 42.

Met een orkest o.l.v. Robert Irving.

Vivaldi/David: Vioolsonate nr. 2 in A, op. 2 nr. 2.

Met Leon Pommers (piano).

Vitali: Chaconne in g.

Met Artur Balsam (piano).

Wieniawski: Scherzo-Tarantella op. 16.

Met Leon Pommers (piano).

EMI Classics 6986672 (8 cd's) (mono/stereo)

Klik hier voor informatie over de ICON serie


Nathan Milstein (1904-1992) was een violist die over zijn spel nooit tevreden was en altijd streefde naar de perfectie, in de wetenschap dat hij die nooit zou kunnen bereiken. Trouwens, welke musicus wel? Hoe lang en hoe hard er ook wordt gestudeerd, er zijn altijd van die oneffenheden die, al zijn ze nog zo minuscuul en blijven ze onopgemerkt door het publiek, de musicus in kwestie als een zweepslag kunnen treffen.

Harold Schonberg, de gezaghebbende en gevreesde muziekcriticus van de New York Times, betitelde Milstein als de ‘most nearly perfect violinist of his time’, maar ondanks dergelijke complimenten bleef de grote violist met de beide benen op de grond. Als een concert heel goed was verlopen, bevestigde hij dat hoogstens met “it wasn’t so bad.”

Nathan Milstein (viool) en Georges Pludermacher (piano) in het openingsdeel van Beethovens Vioolsonate nr. 9 in A, op. 47 (Kreutzer) (10.12.1968).

De in Odessa geboren Milstein, die al op zijn zevende met vioollessen begon, kreeg les van twee grote violisten: Leopold Auer (leraar van o.a. Mischa Elman, Efrem Zimbalist en Jascha Heifetz) en Eugène Ysaÿe. In de documentaire over Milstein, beweerde de grote violist weliswaar dat hij van Ysaÿe niets had geleerd en hem alleen maar graag gezelschap hield, maar een feit is wel dat Milstein juist door zijn contacten met deze twee groten een belangrijke schakel vormt in de lange historische keten van niet alleen de allergrootste violisten, maar niet minder hun vertolkingen. Misschien had Milstein niet zoveel op met vioollessen, want over zijn eerste leraar, Pjotr Stolijarski (hij gaf les aan o.a. David Oistrach en Leonid Kogan), was hij evenmin positief: “hij heeft me nooit iets geleerd,” aldus Milstein. Zou hij dan bijna vier jaar lang alleen maar de schone schijn hebben opgehouden? Het valt niet aan te nemen.

Toen Auer in 1917 Rusland voor Noorwegen verruilde, was Milstein zo ver dat hij niet alleen het klassieke en romantische vioolrepertoire aankon, maar bovenal de violist was wiens parelende spel en zijn op klankschoonheid en verfijning gerichte vertolkingen – anders dan die van de vurige Russische vioolschool – van bijzondere kwaliteiten getuigden. Terug in Odessa hield Milstein zich tijdens de donkere revolutiejaren in leven met het geven van concerten in de stad en omgeving.

Voor Milstein was zijn ontmoeting in 1921 met de pianist Vladimir Horowitz van onschatbare waarde. Van die ontmoeting zou Milstein later zeggen dat hij door Horowitz voor een kopje thee was uitgenodigd en uiteindelijk drie jaar bleef. Samen ondernamen ze de eerste tournees die zo succesvol waren dat ze er zelfs een aardig spaarcentje aan overhielden. Het publiek stroomde toe, de krantenkritieken waren lovend en hun succes was dermate dat het zelfs in het Kremlin was doorgedrongen. Beide musici werden tot cultuurambassadeurs gebombardeerd en kregen toestemming om buiten de Russische grenzen op te treden. Milstein zei daarover dat ze een mooi leven hadden, met veel bridgepartijtjes en bergwandelingen. Vaak kwamen ze pas zo’n halfuur voor aanvang van het concert terug in het hotel. Het was in alle opzichten een zorgeloos bestaan dat bovendien een aardige duit in het laatje bracht.

Toen Horowitz in 1924 volledig had ingezet op zijn solocarrière en in het Westen grote indruk maakte met zijn pianospel, koos Milstein voor een beduidend tandje lager. In plaats van het grote wereldpodium te kiezen, ging hij weer les nemen, ditmaal bij Ysaÿe. Pas in 1928, na aankomst in de VS, gingen de remmen werkelijk los. Zijn Amerikaanse debuut met het Philadelphia Orchestra onder Leopold Stokowski in het Vioolconcert van Glazoenov was een ware sensatie, wat zich drie jaar later in Londen nog eens herhaalde, ditmaal met het Vioolconcert van Brahms en Tsjaikovski in Queen’s Hall onder Malcolm Sargent. Uit die tijd stamt ook de vriendschap met de cellist Gregor Piatigorsky, waarmee hij – met Horowitz – een zeer succesvol pianotrio vormde. Piatigorsky had Milstein in de veertig jaar dat ze met elkaar optraden, nog nooit zien oefenen: “Eigenlijk scheen hij helemaal niet te oefenen. Hij speelde slechts, op en met de viool. Ik heb hem slechts zelden zonder viool gezien.” De vriendschap tussen beiden eindigde in 1976, nadat Piatigorsky aan longkanker was overleden.

Milstein, de zeer bescheiden zwaargewicht in het viooldomein, die wars van glitter en glamour ‘gewoon’ zijn eigen weg ging, met die zeldzame combinatie van groot muzikaal inzicht en een speltechniek die de toehoorder van de ene in de andere verrukking brengt. Want wie kan opgewassen zijn tegen zoveel fijnzinnigheid en klanknoblesse? Zo’n ongehoorde souplesse en articulatie? Er kan geen twijfel over zijn: Milstein was volkomen een met zijn instrument, zijn spel straalde natuurlijkheid uit in optima forma, alsof het allemaal vanzelf ging, zowel in de virtuoze snelle delen als in de expressieve langzame. Met de nadruk op ‘naturel’, zonder opsmuk, zonder gekoketteer. Milstein gaf de muziek haar bijzondere glans, gloed en warmte, die – hoe kon het anders - afstraalde op zijn publiek.

De opnamen die op deze acht cd’s zijn samengebracht behoren zonder uitzondering tot de periode waarin Milstein zijn grootste bloeiperiode beleefde. De eerste opname, van Bachs Partita BWV 1004, werd gemaakt van 23 en 24 maart 1954, in de Capitol-studio aan 46th Street in New York. De laatste, van de beide Beethoven-romances, op 1 en 2 juni 1964 in Studio 1 aan het Londense Abbey Road, met het Philharmonia Orchestra onder Anatole Fistoulari. Milstein zou hierna dan nog twee decennia optreden (zijn laatste concert gaf hij in Stockholm, in juli 1986). De digitale opfrisbeurt is bijzonder goed geslaagd. Dusdanig zelfs dat ik nu duidelijk allerlei details kan horen die ik in eerdere uitgaven heb gemist.

Tot slot mag ik u graag verwijzen naar het alleraardigste boek Een leven vol muziek, de muzikale herinneringen van Nathan Milstein, zoals Solomon Volkov die heeft opgetekend. Het boek werd in 1991 door het muziektijdschrift Luister op de markt gebracht, als een imprint van de uitgever Kampen, Rivière en Voorhoeve (ISBN/EAN: 9038401566), maar helaas niet meer herdrukt. Misschien heeft u echter geluk en kunt u het op de digitale tweedehands boekenmarkt ergens nog wel op de kop tikken.

Het boek staat bol van Milsteins persoonlijke herinneringen aan Horowitz, Piatigorksy, Rachmaninov, Toscanini, Prokofjev, Stravinsky, Balanchine en Isaÿe, zijn studietijd in Odessa en Sint-Petersburg, zijn tournees met Horowitz door Rusland, enz.

Hoewel de naam Volkov her en der misschien de wenkbrauwen doet fronsen (ik herinner kortheidshalve aan zijn Getuigenissen, gewijd aan Dmitri Sjostakovitsj - klik hier), heeft Milstein de uitgave nog tijdens zijn leven geautoriseerd. Dat zegt misschien niet alles, maar in dit geval wel veel.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links