CD-recensie
© Aart van der Wal, november 2023
Philarmonica - Le Consort Klik hier voor het inhoudsoverzicht Le Consort |
Zo'n 350 jaar terug telde Londen al rond de half miljoen inwoners telde en nam de Britse hoofdstad zowel op het gebied van de handel als de schone kunsten een belangrijke plaats in. Bovendien geen stad in Engeland die zoveel politieke macht had en die ook uitstraalde, maar ook kon bogen op een rijke en lange geschiedenis van legendarische koningen. Dat nam evenwel niet weg dat Londen op muzikaal gebied toch enigszins was achtergebleven bij de ontwikkelingen op het Europese vasteland, en dan met name die in Frankrijk (Lully) en Italië (Corelli). In Engeland daarentegen werd het toneel beheerst door de stevig verankerde tradities van de vocale polyfonie en het instrumentale consort. Alleen in de vorstelijke periferie speelden zich geheel andere ontwikkelingen af, in gang gezet door de verschillende hoven die, puissant rijk als ze waren, componisten en uitvoerende musici van buitenaf aantrokken, met in de voorste gelederen de Italianen die onder meer de dan in Engeland nog volkomen onbekende 'affettuoso'-stijl introduceerden.
Maar er waren ook ontwikkelingen uit geheel andere hoek die hun artistieke vruchten begonnen af te werpen. De mannelijke tak van rijke en veelal adellijke families reisde naar hartenlust, ook buiten Engeland, en kriskras door Europa. De indrukken die ze daarbij opsnoven, waaronder ook de muzikale, namen ze mee naar huis. Ze waren ervan onder de indruk geraakt en wilden ze daarom ook in eigen land een plek geven. Samen met de aangetrokken buitenlandse musici leverde dat de nodige muzikale synergie op.
Aan de Britse hoven maar ook in sommige adellijke kringen was het een komen en gaan van buitenlandse musici die, aangetrokken door de ruim beschikbare financiële middelen en de relatief gunstige werk- en woonomstandigheden, er de oversteek van Het Kanaal voor over hadden om hun geluk in het lonkende Albion te beproeven. Het zal niet iedereen het verwachte of gewenste succes hebben gebracht, maar een groot aantal van hen wel, waaronder de muzikanten uit de Bassano- en Lupo-families.
Op dit Philarmonica-album staah werk van drie eveneerns succesvolle componisten centraal: de Britten Henry Purcell (1659-1695), en de vrijwel onbekend gebleven Mrs Philarmonica (?), en de Italiaan Nicola Matteis (ca. 1649-1699) .
Om bij Mrs Philarmonica te beginnen: ze moet het zwaar hebben gehad, want een vrouw had het in die tijd al niet gemakkelijk, laat staan als ze ook nog componeerde. Het kon moeilijk anders gaan dan dat ze vrijwel voortdurend de strijd moest aanbinden in een door mannen gedomineerde muzikale gemeenschap met daaraan inherent de onwrikbare (voor)oordelen. Het alternatief zal evenmin erg aanlokkelijk zijn geweest: componeren en publiceren onder een mannelijk pseudoniem, of anders zich bewegen in de anonimiteit. Terwijl daaraan voorafgaand de kansen tot een gedegen muzikale opleiding minimaal waren: misschien door vader of moeder, of een ander welwillend familielid, of als kloosterzuster, want veel meer mogelijkheden waren er immers niet.
De anonimiteit, hoe onaantrekkelijk ook, was in feite de meest gemakkelijke, zo niet voor de hand liggende 'oplossing': er werden dan immers geen al te ongemakkelijke vragen gesteld en niemand die er ook maar iets van wist. Zo kwam het er alsnog van, toen zij in 1715 bij de Londense muziekuitgeverij van Richard Meares twee bundels met zes triosonates (voor twee violen, cello obbligato en continuo: violone, klavecimbel of orgel) en zes divertimenti (voor twee violen, cello of klavecimbel/orgel) publiceerde, waarna het spoor naar haar werk volkomen doodloopt.
Bepaald niet in de anonimiteit verkeerde de Napolitaanse violist en componist Nicola Matteis, die er een lange en ongetwijfeld uitputtende reis voor overhad om in Engeland zijn geluk te beproeven, waarbij hij ook als docent een reputatie wilde opbouwen (hij bracht meerdere leerboeken op zijn naam). In 1676 en 1685 publiceerde hij uit korte stukken ('Ayres') samengestelde en naar toonsoort gegroepeerde suites die vooral bij zijn studenten, die zich graag zijn succesvolle, uiterst virtuoze speelstijl eigen wilden maken, gretig aftrek vonden.
En dan is er de muziek van Henry Purcell, die niet of nauwelijks een introductie behoeft: deze grootmeester van de vocale en instrumentale polyfonie die als componist in het zeventiende-eeuwse Engeland nog steeds een riante plaats inneemt.
De satiricus Thomas Brown (1662-1704) citerend:
For where the Author's scanty words have failed,
Your happier Graces, Purcell, have prevail'd.
Het heeft kort samengevat een prachtig programma opgeleverd dat dankzij het uitmuntende Franse instrumentaal ensemble Le Consort - dat zich heeft gespecialiseerd in de barokke triosonate - ons een fascinerend inkijkje gunt in het zeventiende- en vroeg-achttiende-eeuwse componeren in Engeland. Dit is voorwaar niet het eerste album dat dit gebied bestrijkt, maar, mede dankzij het gekozen repertoire, wel een van de meest aantrekkelijke!