CD-recensie

© Aart van der Wal, april 2014

Olga Malkina: Russian Album Rachmaninov: Prélude in b, op. 32 nr. 10 - Étude-Tableau in Es, op. 33 nr. 7 - in g, op. 33 nr. 8 - in cis, op. 33 nr. 9 Skrjabin: Pianosonate nr. 2 in gis, op. 19 (Sonate-Fantasie) Prokofjev: Pianosonate nr. 3 in a, op. 28 Sjtsjedrin: Girls' Roundalay (uit het ballet 'The Little Humpbacked Horse') - Basso Ostinato (Two Polyphonic Pieces) Olga Malkina (piano) OM 260811 • 43' • Opname: 2013, Jared Sacks, Channel Classics www.olgamalkina.nl

In het cd-boekje stelt Olga Malkina terecht dat Rachmaninov vanaf de in 1910 gecomponeerde Préludes op. 32 de overladen romantiek meer en uit de weg ging: de linkerhand kreeg een groter, maar vooral sierlijker aandeel in het melodische discours en er ontwikkelde zich een onbestendiger, meer schurende en onvoorspelbare harmonische taal, een ontwikkeling die zich nog sterker voortzette in de Études-Tableaux op. 33.
De muziek van zijn landgenoot Alexander Skrjabin past weliswaar in hetzelfde tijdsbeeld (hij schreef zijn belangrijkste werken na 1900), maar anders dan Rachmaninov zocht hij het in de muzikale verwerkelijking van zijn grote ideaal: de samensmelting van uiteenlopende kunstvormen in een groots liturgisch en artistiek mysterieus continuüm. Het doel: de mens boven zichzelf te laten uitstijgen in een staat van volmaakte extase en verlossing. Dat hij het qua bekendheid niet zo ver heeft geschopt als zijn grote tijdgenoten houdt wellicht minder verband met zijn muziek en meer met de filosofische draperieën die daarmee onlosmakelijk verbonden werden. Een lot trouwens dat ook het werk van onder meer Nikolaj Medtner - zij het op andere gronden - trof.
in zekere zin geldt dat ook voor de negen pianosonates van Sergej Prokofjev. Sterker nog, alle pianosonates van onverschillig welke Russische componist ook worden in het Westen verhoudingsgewijs weinig gespeeld. Waarom dat zo is valt niet gemakkelijk te verklaren, want aan de compositorische kwaliteit ervan kan dit merkwaardige fenomeen niet worden toegeschreven. In de negen pianosonates van Prokofjev zijn we getuige van de ontwikkeling van de verschuiving van het postromantische idioom naar een ronduit uitdagende stijl met zijn kenmerken dissonanten en sterk uitvergrote motoriek. Het is Prokofjevs persoonlijke Beeldenstorm die ook in de eendelige Derde sonate zo pregnant van zich laat spreken.
Rodion Sjtsjedrin was bijna 21 toen Stalin in 1953 in Moskou overleed. Een jaar later ontstond het Eerste pianoconcert waarmee hij ogen gooide en dat al snel zijn weg vond naar het Westen. De religieuze Sjtsjedrin (hij was van huis uit Russisch- orthodox en heeft zich nooit tot het communisme laten bekeren) had na de Stalin-periode als onafhankelijk muzikaal denker het tij in die zin mee dat hij kon profiteren van een 'ruimhartiger' overheidsbeleid richting de kunsten (wat overigens iets anders was dan artistieke vrijheid en open muzikale grenzen). Er kwam geleidelijk aan meer ruimte voor experimenten maar ook kruisbestuivingen, mede dankzij de confrontatie met het werk van westerse componisten en westerse musici (zo won de Amerikaan Van Cliburn in 1958, op het hoogtepunt van de Koude Oorlog, het prestigieuze Tsjaikovski Pianoconcours in Moskou).
Sjtsjedrin was net als Dmitri Sjostakovitsj een schipperaar of zo u wilt een subtiel opererende dissident. In de eerste helft van de jaren zeventig braken er regelmatig schandalen uit over zijn progressief getoonzette stukken en als opvolger van Sjostakovitsj als voorzitter van de Componistenbond heeft hij wel degelijk geprobeerd om voor zijn collega's en uiteraard zichzelf grotere artistieke vrijheid te bewerkstelligen, een proces dat het niet zonder compromissen kon stellen. Hij wendde zich tot de tonale muziek, een houding die hij zelf nogal eufemistisch met 'post avant-garde' aanduidde.
Zoals zo vaak na een ingrijpende kentering kwamen er de verwijten. Zo werd hem na de politieke omwenteling in de jaren tachtig zijn 'meegaande' houding jegens het repressieve regime verweten, en met name het voorzitterschap van de Unie van Russische Componisten. Die kritiek was nogal gemakkelijk, maar had wel tot gevolg dat andere componisten van zijn generatie, waaronder Schnittke, Denisov en Goebaidoeilina, naar voren werden geschoven. De grote cellist en dirigent Mstislav Rostropovitsj, die voor menige dissident, en niet alleen uit de muziekwereld, op de bres had gestaan, dacht er evenwel anders over en bleef zich voor het werk van Sjtsjedrin inzetten.

Zo heeft de op 6 augustus 1969 in het verre Russische Nachodka geboren, maar al sinds 1995 in Gorkum wonende Russisch-Nederlandse pianiste en organiste Olga Malkina voor deze cd-opname met het werk van deze vier componisten een zowel contrastrijk als fraai afgewogen recital samengesteld dat zowel qua vertolkingskunst als pianistiek hoge ogen gooit. Evenals Marietta Petkova, die zich ook in ons land heeft gevestigd, weet zij de ziel in deze muziek feilloos bloot te leggen en laat zij met haar veelkleurige, zowel gepassioneerde als intieme spel deze stukken fraai opbloeien. Het afsluitende Presto uit Skrjabins Tweede sonate had misschien een fractie meer stuwend kunnen zijn, maar de positieve keerzijde van haar benadering is wel dat het evenwichtiger klinkt dan bij menig andere pianist. De eendelige Prokofjev-sonate (we horen het hier in de door de componist in 1917 gereviseerde versie) staat werkelijk als een huis, terwijl zij in Rachmaninovs drie Études-Tableaux haar verbeeldingskracht de vrije teugel geeft. Fraai is ook de spanningsopbouw in de Tiende prélude van op. 32. De twee miniaturen van Sjtsjedrin heb ik wel anders maar niet beter gehoord: schitterend! Olga Malkina, een muzikaal talent om ernstig rekening mee te houden.

De speelduur is met 43 minuten wat aan de korte kant. Opvallend is dat Olga Malkina de cd blijkbaar in eigen beheer heeft uitgegeven (OM staat ongetwijfeld voor haar initialen), maar dat Jared Sacks de opname heeft gemaakt en het copyright bij Channel Classics berust. Waarom dan niet uitgebacht op het Channel Classics label? Merkwaardig, maar aan de muzikale waarde van het geheel doet het uiteraard niets af. Aan de uitstekend opnamekwaliteit trouwens al evenmin. De titel van de cd, 'Russian Album' is trouwens in de platenbranche al vele malen gebruikt en daardoor niet bepaald origineel.

index