CD-recensie

© Aart van der Wal, december 2019

De Spaanse gitarist Thomas Schmitt stuurde mij spontaan zijn nieuwste album 'Juegos filarmónicos', vrij vertaald uit het Spaans: 'toonkunstspelletjes'. Al zijn het dan in strikte zin geen spelletjes maar serieuze sonates aangevuld met een tweetal variatiewerken gecomponeerd in Spanje in de achttiende eeuw, door Schmitt gespeeld op een zessnarig instrument uit 2009 vervaardigd door de Madrileen Carlos Gass naar het voorbeeld van een Lorenzo Alonso uit 1797.

In het begeleidende boekje wordt zijn naam niet als auteur vermeld, maar het heeft er alle schijn van dat de uiterst gedegen toelichting (inclusief bibliografie!) van Schmitt zelf stamt. Dit was in de achttiende eeuw typisch muziek voor de elite, 'for privileged people of a certain social class', zoals hij zelf schrijft. Bestemd voor kleine kring, wat ook blijkt uit de verspreiding ervan door middel van handgeschreven en dus niet gedrukte edities. Hoe kon het ook anders? In Spanje heerste in die tijd grote armoe en dan met name onder de plattelandsbevolking en de handarbeiders. Zo'n twee miljoen boeren en dagloners verdienden dagelijks gemiddeld niet meer dan 1 tot 3 real (ter vergelijking: een brood van zo'n 460 gram kostte 0,4 real). Historische gegevens laten bovendien zien dat muziek bepaald geen goedkope bezigheid was. Zo kostte een viool mét koffer 3200 real en 'danslessen met castagnetten' 50 real per maand bij de leerling thuis of 30 real bij de leraar. Een gitaar van Lorenzo Alonso was in die verhoudingen nog relatief goedkoop: rond de 320 real, slechts zo'n 10 procent van de prijs van een viool. Afgezien nog van de leraar was ook het studiemateriaal duur: voor een uitgebreid leerboek met 53 vellen bladmuziek in 'landschapsformaat' moest 80 real worden neergeteld. Vergeleken met de verdiensten van boeren en arbeiders waren dat dusdanige bedragen dat muziek wel buiten hun horizon moest vallen. En dan heb ik het nog niet over de noodzaak om te kunnen lezen: niet alleen tekst, maar ook noten. Uit de statistieken uit die tijd blijkt dat bijna 56 procent van de bevolking analfabeet was (d.w.z. zelfs niet in staat was de eigen naam te schrijven), waaronder een immens aantal boeren en arbeiders. Voor hen was het enige alternatief het luisteren naar en het spelen van muziek vanuit overgeleverde tradities, van mond tot mond, van vader op zoon en van moeder op dochter. Wat bepaald iets anders was dan wat de componist Fernando Ferandier in 1799 in een van zijn leerboeken had neergeschreven: dat de echte verdienste en bekwaamheid alleen kon bestaan uit het nauwgezet spelen wat er genoteerd stond. Om er enigszins belerend nog aan toe te voegen: 'en (dus) niet door improvisatie'.

Meer dan twee eeuwen later is het de gewoonste zaak van de wereld om topmusici als het ware bij ons thuis uit te nodigen om daar speciaal voor ons op te treden. Dat gevoel zal wellicht sterker zijn bij solo- en kamermuziekrepertoire dan bij het volbehangen symfonieorkest dat nu eenmaal van nature met geen mogelijkheid in de huiskamer pas en het dan toch vooral om het creëren van een illusie gaat. Thomas Schmitt daarentegen speelt gewoon bij u thuis, want dat is wat dit album, wat deze opname vermag: echt, hij speelt op zijn zessnarige instrument bij u in de kamer. Spel overigens van een ongelooflijke expressie en verfijning, warme gloed en in alle registers ronduit schitterend van klank. Waar nog bijkomt dat het voor de meesten onder ons onbekend repertoire is. Deze sonates en variaties uit de Spaanse Barok levert nu juist het bijzondere repertoire op waaraan de grote labels niet toekomen.

index