CD-recensie

 

© Aart van der Wal, februari 2022

Greetings from Haarlem Organ City

Böhm: Preludium in d

Kauffmann: Harmonische Seelenlust (2 koralen)

Fischer: Uranie (Passacaglia in d)

Bach: Preludium & Fuga in G, BWV 541 - Schübler-koralen BWV 645, 648, 649

Mozart/Pauw: Fantasie in d, KV 397

Mozart/Szathmáry: Kerksonate in D, KV 245

Hummel: Un poco Andante in As & Fuga in Es, op. post. 7

Mendelssohn: Sonate nr. 2 in c/C, op. 65 nr. 2

Brahms: Fuga in as (2de versie, 1864)

Anton Pauw (orgel)
Rex Music RM2104 • 67' •
Opname: 26-27 mei 2021, St.-Bavo, Haarlem

De cd is te bestellen bij Rex Music, of verkrijgbaar in de winkel van de Grote of St.-Bavokerk, Grote Markt 22, Haarlem

 

De orgelliefhebbers onder ons weten het natuurlijk als geen ander: dat in Haarlem iedere zomer, op dinsdagavond en donderdagmiddag, een keur van orgelconcerten wordt gepresenteerd met als plaats van handeling het fameuze Christiaan Müller-orgel in de Grote of St.-Bavokerk. Het is Europa's grootste barokorgel met een enorme klankrijkdom, maar ook klassieke, romantische, moderne en eigentijdse orgelwerken komen op dit kolossale instrument uitstekend tot hun recht. Van Mozart weten we zeker dat hij het orgel in 1766 heeft bespeeld, van Hummel en Mendelssohn bestaat hoogstens een vermoeden.

Het orgel werd ingewijd in september 1738, na een bouwtijd van ruim drie jaar. In het cd-boekje wordt terecht opgemerkt dat niet alleen de naam van Müller, maar ook die van Jan van Logteren uit Amsterdam genoemd dient te worden, want hij was het immers die het schitterende beeldhouwwerk ontwierp en uitvoerde. Het is bovendien een qua afmetingen reusachtig instrument, waarvan de kas tot aan het kerkgewelf reikt, wat in de achttiende eeuw zo ongeveer gelijkstond met een wereldwonder.

Het heeft de eeuwen goed doorstaan, al waren er – het is vanzelfsprekend – wel restauraties nodig, de eerste in 1866. Dat hing niet alleen samen met de technische staat van het instrument, maar ook met de zich in de tijd gewijzigde muzikale smaak: er hadden inmiddels andere opvattingen over klankrijkdom postgevat, waaronder de hang naar minder scherpe boventonen en krachtiger bassen. Zo was de Utrechtse orgelmaker Witte, die het instrument onder handen nam, bepaald niet te spreken over de zwakke labialen, de scherpe tongwerken en het zwakke pedaal. Daarnaast paste hij de dispositie aan.

Er zouden nog twee restauraties volgen: in 1904 door de eveneens in Utrecht gevestigde orgelbouwer Maarschalkerweerd (onder andere de bouwer van het concertorgel in het het Amsterdamse Concertgebouw) en van 1959 tot 1961 het Deense Marcussen. Alles overziende mag deze laatste ingreep qua klank als het meest belangrijk worden beschouwd omdat daarmee het originele, dus door Müller bepaalde, klankkarakter merendeels werd hersteld, met daaraan toegevoegd twee nieuwe mixturen. Overigens met de nadruk op ‘merendeels', want Flentrop (met wie het stadsbestuur van Haarlem een langlopend onderhoudscontract had afgesloten) heeft die oorspronkelijke klank door meerdere aanpassingen van de intonatie het origineel zelfs nog dichter weten te benaderen.

Hoewel het orgel in de kerk is gepositioneerd, heeft deze er nooit enige zeggenschap over gehad. De bouwopdracht kwam namelijk niet van het kerk-, maar van het stadsbestuur en daardoor is het orgel nog altijd het eigendom van de stad. Het is ook het stadsbestuur dat de vaste organisten aanstelt. Vanaf 1990 was Jos van der Kooy de stadsorganist, met Anton Pauw (Zutphen, 1961) die vooral optrad als kerkorganist. Toen Van der Kooy op 1 oktober 2017 met pensioen ging werd hij niet vervangen, waardoor Pauw sindsdien feitelijk zowel de (vaste) stads- als kerkorganist is, een dubbelrol die geen enkel praktisch probleem lijkt op te leveren.

Anton Pauw en het Christiaan Müller-orgel

Daarmee was de rol van Van der Kooy overigens niet uitgespeeld: na zijn afscheidsconcert op 10 oktober 2017 blijft hij verbonden aan het wel en wee van de stadsorgels in Haarlem en is hij tevens betrokken bij de programmering van de orgelconcerten in de Philharmonie en de St.-Bavo.

De albumtitel laat er geen enkel misverstand over bestaan: Greetings from Haarlem Organ City. Want de ook op andere vlakken historisch zo belangrijke stad trekt ieder jaar weer een groot aantal orgelliefhebbers en organisten aan, aldus een belangrijk deel uitmakend van een orgelcultuur die gelukkig nog steeds springlevend is.

De productie van deze cd was in handen van Dick Koomans, die niet alleen voor de opname tekende, maar ook zelf een zeer verdienstelijke organist is die, samen met zijn echtgenote Yu Nagayama, onder meer voor de bekende Nederlandse, in Zaandam gevestigde, orgelbouwer Flentrop regelmatig aan het werk is.

Het door Pauw samengestelde programma laat de vele boeiende facetten van het Müller-orgel optimaal tot zijn recht komen. Dat hij bovenal een zowel inspirerende en vaktechnisch uiterst begaafde organist blijkt nog eens ten overvloede uit dit veelkleurige recital, waarin ook de uitgelezen klankregistraties (ze zijn alle per werk in het boekje opgenomen) absoluut het vermelden waard zijn. Hopelijk mogen we in de (naaste) toekomst meer cd-opnamen van deze bevlogen organist tegemoet zien.

Geen rechtgeaarde orgelliefhebber mag zich dit nieuwe album laten ontgaan: door de muziek, het spel, de opname en de door Anton Pauw zelf geschreven toelichting.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links