CD-recensie
© Aart van der Wal, november 2016
Sarah Kapustin - Point Counter Point Bartók: Sonate voor viool solo Sz 117 Fulmer: Sirens Bach: Sonate voor viool solo nr. 3 in C, BWV 1005 Sarah Kapustin (viool) Et'cetera KTC 1537 • 61' • Opname: Lente 2016, Oud-Katholieke Kerk, Delft |  |
De tijden zijn allang voorbij dat platenlabels met een zak geld klaar stonden om veelbelovende artiesten binnen te lokken. Het is nu eerder andersom: de artiest moet veelal zelf geld meebrengen om überhaupt een opname te kunnen maken en de cd in de markt te (laten) zetten. Het is in de klassieke-muziekbranche schraalhans keukenmeester geworden, een proces dat al jaren aan de gang is, hoewel ik me erover verbaas hoeveel nieuwe cd's er nog steeds worden uitgebracht; waaronder veel repertoire dat voortdurend in een recyclingproces is gedompeld. Ik vind het al uitermate lastig om door het bos nog de bomen te zien, laat staan voor de gemiddelde muziekliefhebber We zien om ons heen dat veel nieuwe releases niet worden besproken, zelfs niet eens worden opgemerkt. Zelfs de pareltjes dreigen dan onder te gaan in de grijze massa.
Op zoek naar passende financiering
Sarah Kapustin is een van die musici die, hoe getalenteerd ook, voor haar nieuwe cd haar toevlucht moest nemen tot een veel beproefd en doorgaans probaat middel: crowd funding. Ze ging op zoek naar passende financiering, in dit geval een mix van subsidie en sponsoring, die niet alleen betrekking had op de cd zelf en alles daarom heen maar ook op een speciaal daaraan te koppelen tournee. Een van de eerste stappen was om via het internet mensen op te sporen die haar in contact konden brengen met potentiële sponsors (bedrijven of fondsen), waarbij ze meteen al een muzikale tegenprestatie in het vooruitzicht stelde. Zij zag scherp dat het uitgebreide netwerk van de een voor haar van groot voordeel kon zijn, hsst de weg naar concrete sponsoring kon openen.
Sarah had de kosten eerst keurig op rij gezet:
a. Huur van een geschikte locatie om de opname te maken
b. Een geluidstechnicus/producer
c. Een fotograaf/ontwerper voor het cd-hoesje
d. Een filmer voor Sarah's YouTube kanaal
e. De vergoeding aan David Fulmer voor het opdrachtwerk ('Sirens')
f. De kosten van een geschikte locatie voor de cd-presentatie (zowel hier als in New York
g. Reiskosten naar New York om daar met Fulmer het opdrachtwerk in te studeren
Tournee
Sarah wil niets liever dan klassieke muziek toegankelijker maken voor mensen van alle leeftijden en achtergronden, een streven dat zij met veel van haar collega's deelt. Vandaar de 'vertelconcerten', waarin ze het publiek 'meeneemt door het landschap van de muziek'. Al vertellend laat ze horen hoe een stuk in elkaar zit, melodie en harmonie zich ontwikkelen, enz.: 'Noten kraken met Sarah'. Daarmee wordt een 'gewoon' concert omgetoverd tot een 'geïnformeerde en actieve luisterervaring'. Een voorbeeld daarvan is terug te vinden op Sarah's YouTube kanaal (Sarah Kapustin presents Bach and Bartók solo sonatas).
Geen gemakkelijke weg
Ik zie het als een geweldig initiatief van een formidabele doorzetter die geen zee te hoog gaat om met haar nieuwe cd tevens haar doel te verwezenlijken om meer mensen te bereiken dan op het concertpodium mogelijk is en haar liefde voor de viool en het vioolrepertoire te delen met toehoorders over de hele wereld. Dat er geen andere weg openstond dan die van 'crowdfunding' mag daarbij mogelijk enige verbazing wekken, want Sarah Kapustin is bepaald niet de eerste de beste. Zij is zowel primarius van het Rubens Quartet als concertmeester van Sinfonia Rotterdam en docente aan het conservatorium in Zwolle. Daarnaast is ze actief in uiteenlopende kamermuziekbezettingen en treedt ze op als soliste. Zoals het misschien ook verbazing wekt dat Sarah voor haar cd niet koos voor een 'gemakkelijk toegankelijk' programma dat 'gemakkelijk verkoopt'. Ik herinner me in deze context Valentina Tóth die voor haar debuut-cd koos voor pianowerken van Bartók en Kodály (klik hier).
Point Counter Point
De cd is er gekomen. Point Counter Point, de titel verwijzend naar het gelijknamige boek van Aldoux Huxley. In haar eigen woorden: 'Contrapunt, m.a.w. meertstemmigheid is een bijzondere compositietechniek, en zeker voor een melodisch, eenstemmig instrument als de viool niet vanzelfsprekend'. Daarop aanhakend vind ik die titel knap gevonden, want in de voornaamste karakters in het boek (Walter en John Bidlake, Philip Quarles, Mark Rampion en Maurice Spandrell) vinden we 'meerstemmigheid' te over, terwijl aan het slot, in een bloederige scène, het derde deel van Beethovens kwartet op. 132 op de achtergrond weerklinkt. Het fameuze Heiliger Dankgesang vol diep gevoelde serene meerstemmigheid, maar ook een wonder van contrasterende gevoelsstemmingen.
Het is moedig om met een cd te komen die door de programmasamenstelling al bij voorbaat geen Edison oplevert: Bartóks sonate voor soloviool en het speciaal aan haar opgedragen 'Sirens' van David Fulmer, zij het aangevuld met wat zo langzamerhand is uitgegroeid tot een ware evergreen onder de topviolisten: Bachs sonates, in dit geval de Sonate in C, BWV 1005. Die beide sonates passen zowel de cd als Sarah evenwel als een handschoen, want in beide worden de technische mogelijkheden van het vioolspel op muzikaal onovertroffen wijze tot aan de uiterste grenzen beproeft. Ze zijn bovendien in de loop der tijd uitgegroeid tot Sarah's lievelingsstukken. Dat zij bewust voor Bachs Derde sonate koos grijpt uiteraard ook terug op Bartók, die Yehudi Menuhin deze sonate hoorde spelen en daarvan zo onder de indruk was dat de grote Hongaar besloot eveneens een sonate voor viool solo te componeren. Hoezeer Bartóks sonate ook is geworteld in een bijzonder idioom, de verwantschap is werkelijk niet te missen; en zeker niet door de manier waarop Sarah Kapustin dit werk speelt.
David Fulmers 'Sirens' lijkt tussen dit gezelschap een toevalstreffer, maar is het niet. David en Sarah zijn met elkaar bevriend, hij is haar vroegere 'school mate' en natuurlijk schreef hij graag een nieuwe compositie voor de violiste die eigentijdse muziek zo aan het muzikale hart is gebakken. Dat werd het veeleisende 'Sirens' dat op deze cd fungeert als de contemporaine ondeugd in het midden.
Robert Mann, steun en toeverlaat
Niet minder belangrijk in dit verband is de oprichter van het Juilliard Qartet, de violist Robert Mann, voor Sarah Kapustin een grote bron van inspiratie. Ondanks zijn hoge leeftijd, hij is 96, is hij nog volop actief in het muziekleven. Zij studeerde bij hem aan de Juilliard School of Music in New York. Het eerste werk dat ze daar voor hem speelde was Bach Sonate in C, maar ook aan Bartóks sonate heeft zij samen met hem veel lesuren besteed. In Manns bestaan ligt, evenals aan dat van de pianist Menahem Presser (intussen bijna 93 en nog steeds op het podium en in masterclasses volop actief) een rijke muziekgeschiedenis besloten. Zo was Mann de eerste violist die in de jaren veertig de originele versie van Bartóks solosonate (met kwarttonen in de finale), met de inkt nog maar net droog, op zijn lessenaar durfde te zetten. Het is deze originele versie die Sarah - tevens een eerbetoon aan Mann - op deze cd heeft vastgelegd. Uit haar studietijd op het Juilliard dateert ook haar vriendschap met David Fulmer die daar compositie studeerde bij Milton Babbitt en viool bij dezelfde professor Mann. 'Full circle' zou je dus kunnen zeggen.
Les in retorica
Sarah Kapustin mag zich een groot violiste noemen. Het programma dat zij voor haar cd heeft uitgekozen getuigt ervan. Logisch, wie had anders verwacht? Het regent accolades, de uitroeptekens kennen geen maat, al is het alleen maar door haar grootste troef: haar vertelkracht. Hoe diep kun je als musicus doordringen tot een muziekwerk waarvan je uiteindelijk iedere noot kunt dromen? Sarah toont het aan: heel ver. Het begint voor de luisteraar bij een vlekkeloze articulatie en een onberispelijke intonatie. Het is een basisvoorwaarde, de aandacht kan niet eerder worden gevangen, we staan nu pas open voor de expressieve portuur van de muziek. Dan komen pas die echte uitroeptekens, dan gaat het erom dat een groots verhaal zo wordt verteld dat het je als luisteraar aan de stoel nagelt, je zelfs overmant. Dat gebeurt hier, in een grandioze les in muzikale retorica. Doet het erdan nog toe dat Sarah op een viool van de Bresciaan Rogeri uit het einde van de zeventiende eeuw speelt? Sarah kan volgens mij alles, onverschillig het instrument. Dat ze heeft gekozen voor Daan van Aalst als de sound engineer was een andere meesterzet. Want reken maar dat dát wel uitmaakt. Daan schiep voor Sarah een waar klankparadijs. Voor het uiteindelijke resultaat neem ik dus maar de hoed diep af.