CD-recensie
© Aart van der Wal, maart 2013
 |
Sacrae Symphoniae | Sacred Symphonies
(G.) Gabrieli: Vox Domini super aquas Jordanis a 10 C 64 - In ecclesiis a 14 C 78 - Canzon primi toni a 10 C 176 - O Jesu mi dulcissima a 8 C 24 - Omnes gentes plaudite manibus a 16 C 52 - O Jesu mi dulcissima a 8 C 56 - Kyrie a 5/8/12 C 71-73 - Maria virgo a 10 C 35 - Magnificata 12 C 75 - Litaniae Beatae MariaeVirginis a 8 C 63 - Exultet iam angelica turba a 17 C 131
Ex Cathedra, His Majesty's Sagbutts & Cornets, Concerto Palatino o.l.v. Jeffrey Skidmore
Hyperion CDA67957 • 67' •
Opname: mei 2012,
All Hallows' Church, Gosep Oak, Londen
De op deze cd vastgelegde stukken zijn alle afkomstig uit twee bundels 'Sacrae Symphoniae' van de Venetiaan Giovanni Gabrieli (ca. 1554-1612), waarvan de eerste bundel in 1597 en de tweede in 1615 werd gepubliceerd. Vooral de eerste datum, 1597, is in deze context belangrijk, want vóór 1597 componeerde Gabrieli vrijwel uitsluitend voor 'cori spezzati', ofwel ruimtelijk gepositioneerde koren (wie het een 'stereo-effect' wil noemen beweegt zich vrij dicht bij de waarheid, hoewel quadrofonie, danwel 'surround' zeer zeker ook termen zijn die iemand zomaar te binnen zouden kunnen schieten!). Dat grote ruimtelijke effect in de werken van Gabrieli was er in 1597 weliswaar nog steeds, maar de eerste bundel 'Sacrae symphoniae' uit dat jaar bracht wel degelijk een kentering teweeg die in muzikaal opzicht grote betekenis had: het echo-effect (het ene koor herhaalde wat het andere koor net daarvoor had gezongen - en niet meer dan dat) had plaatsgemaakt voor echte tweespraak: in de deze muziek van Gabrieli had de dialoogvorm voor het eerst zijn intrede gedaan.
De toegenomen complexiteit en de omvang van het vocale en instrumentale stemmenweefsel (in 1597 uiteenlopend van zes tot zestien stemmen, maar in 1615 zelfs uitgebreid van zeven tot zeventien stemmen) maken duidelijk dat de stukken bedoeld waren ter opluistering van bijzondere religieuze gebeurtenissen binnen het kerkelijk jaar; en dan vooral gebeurtenissen van feestelijke aard; wat overigens ook geldt voor de vele instrumentale sonates en canzona's die Gabrieli componeerde. Dit is bij uitstek muziek die optimaal kan klinken in zo'n grote ruimte als de San Marco basiliek in Venetië, de 'werkplaats' van de kapelmeester Gabrieli. Een ruimte trouwens die niet minder lijkt te zijn toegesneden op Monteverdi's later gecomponeerde, groots aangelegde Maria-vespers Dat ook Gabrieli goed op de hoogte moet zijn geweest van de voors en tegens van dit soort muziek in grote ruimten blijkt wel uit de fijnzinnige aanpak van de vocale en instrumentale partijen, waarbij hij duidelijk onderscheid maakte tussen het klankkarakter van zowel de instrumenten als de (uitsluitend manlijke) koorstemmen. Zijn akoestische inbeeldingsvermogen heeft deze schitterende muziek naar een (nog) hoger plan getild, blijkbaar mede geïnspireerd door de onbetwistbare samenhang tussen religie en ruimte. Dat was de vereiste extra mankracht in de zin van meer musici dubbel en dwars waard!
De betekenis en invloed van Gabrieli als componist en maestro di cappella van de San Marco op zijn generatiegenoten ten zuiden van de Alpen had mogelijk groter kunnen uitpakken als niet Claudio Monteverdi na zijn dood in 1612 niet zijn rechtstreekse opvolger was geweest. Eenmaal over de Alpen is de muziek van Gabrieli in de zeventiende eeuw wel degelijk van invloed geweest op het toenmalige componeren. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de vele koorwerken van zijn hand die in Duitsland werden uitgegeven, maar ook een groot aantal van zijn orgelwerken kreeg een plaatsje in de tabulatuur.
Het jaar 2012 was tevens het vierhonderdste sterfjaar van Giovanni Gabrieli en dat was de aanleiding om zowel His Majesty's Sagbutts en Concerto Palatino als het vocaal ensemble Ex Cathedra bij elkaar te brengen. Ik denk niet dat een groter eerbetoon aan zowel de componist als de muziek mogelijk is. Het lijkt zo op het eerste gezicht grootschalig, maar dat is eerder een kwestie van ruimtelijkheid dan van de omvang van de instrumentale en vocale bezetting. Ergo, dit is muziek waarin fijnmazigheid en raffinement de meest sublieme klankkleuren teweegbrengt, devoot en teruggehouden, maar wel voortdurend met een 'gouden' rand. Wat niet wegneemt dat Gabrieli wel degelijk weet uit te pakken, in grootse stijl wist te componeren, zoals al gelijk blijkt uit het grootse openingswerk, 'Vox Domini super aquas Jordanie'.
We danken het aan het opnameteam onder leiding van producer Adrian Peacock dat Gabrieli's feestelijke muziek ook feestelijk, spetterend, kristalhelder en met bijna koninklijk koper uit de luidsprekers komt; met daarbij ook nog een fraai uitzicht op de polyfone lijnen die Gabrieli heeft uitgezet. Schitterend, in één woord.