CD & DVD-recensie

© Aart van der Wal, juli 2014

De Catalaanse sopraan Montserrat Figueras stierf op 23 november 2011 in haar woonplaats Cerdanyola del Vallès, 69 jaar oud, na een lange en moeizame strijd tegen kanker. Daarmee verloor de gambist en dirigent Jordi Savall niet alleen zijn echtgenote (ze waren sinds 1968 een echtpaar) maar tevens zijn muze. Samen hadden ze zowel in Catalonië als daarbuiten, over internationale grenzen heen, gestalte gegeven aan de historiserende uitvoeringspraktijk in middeleeuwse, renaissance- en barokmuziek. Hun gedegen onderzoek leidde ook tot het aanboren van onbekende bronnen, al lang en breed vergeten of zelfs onbekende muziek, zoals die lag opgetast in kloosters, bibibliotheken en archieven, met name in Spanje en Frankrijk.
Figueras, geboren in Barcelona in 1942 als dochter van zeer muzikale ouders, musici in hart en nieren, zocht al vroeg in haar jeugd samenwerking met het eveneens in Barcelona gevestigde Ars Musicae ensemble dat zich vanaf 1935 bezighield met de uitvoering van met name middeleeuwse Catalaanse koorwerken (ook Victoria de Los Angeles was geruime tijd aan het ensemble verbonden). Ook Jordi Savall, haar latere levenspartner, trad al vrij vroeg in zijn carrière op als gambist bij Ars Musicae dat toen onder leiding stond van Enric Gispert. Haar muzikale onderricht kreeg ze in die jaren van Jordi Albareda, naast speciaal op de dramatische expressie gerichte lessen. In 1966, ze was toen zevenentwintig, zette zij zich aan de studie van de oude vocale technieken zoals die waren overgeleverd door de rondtrekkende troubadours uit de zeventiende eeuw. Een jaar later nam zij haar intrek bij de Schola Cantorum Basiliensis en de Musikakademie, waar zij les nam bij Kurt Widmen, Andrea von Rahm en Thomas Binkley. Monterrat Figueras groeide uit tot een grote artistieke persoonlijkheid die gewapend met talent en kennis nieuwe stilistische grenzen stelde aan de vocale uitvoeringspraktijk, daarbij geholpen door intensief bronnenonderzoek dat haar het nodige houvast gaf om met de romantische invloeden op de oude muziek voor eens en wat haar betreft voor altijd af te rekenen. Figueras bewandelde niet alleen nieuwe wegen, maar deed dat met een volharding die groot respect afdwong. Compromissen sloot ze niet, het uitgangspunt gold onverkort haar trouw aan het zwijgende verleden dat zo tot leven moest worden geroepen dat de oorspronkelijke geest van het werk zich glanzend kon manifesteren, precies zoals zij dat wilde. Gezegend met een stem uit duizenden, stralend, warm en vitaal, met daarnaast volmaakte intonatie en grote expressieve reikwijdte, loste het begrip tijd zich in haar uitvoeringen bijna als vanzelf op: er was zoveel schoonheid in wat en hoe zij zong, dat eigenlijk niemand zich aan haar vocale en charismatische uitstraling kon onttrekken.

Oude Muziek in een nieuw perspectief vroeg uiteraard meer dan slechts een eenzame zangstem en gambist (Savall). Ze stond ze mede aan de wieg van de ensembles Hespèrion XXI (1974), Le Concert des Nations (1989) en La Capella Reial (1987), later La Capella Reial de Catalunya (1990). U ziet hier ongetwijfeld parallellen met Nikolaus Harnoncourt, toen net als Savall gambist, die in 1953 het Concentus Musicus Wien oprichtte met dezelfde doelstelling: musiceren op basis van de historiserende uitvoeringspraktijk. En even toevallig was het de echtgenote van Nikolaus, de gambiste Alice Harnoncourt, die er vanaf het eerste uur bij betrokken was. En net als Nikolaus zou ook Jordi Savall zich als een uitstekende dirigent van zijn eigen ensembles ontpoppen.

Van Monterrat Figueras verschenen maar liefst ruim zestig cd's die een prachtig beeld geven van haar tomeloze inzet op het gebied van de oude vocale muziek uit meerdere continenten, waaronder niet in de laatste plaats de traditionele volks- en kunstmuziek uit bijvoorbeeld het Nabije en Midden-Oosten. Bij Figueras ontmoetten Oost en West elkaar.

Alia Vox, het 'huislabel' van Jordi Savall en zijn ensembles, bracht onder de veelzeggende titel 'La Voix de L'Émotion' twee uitgaven op de markt die een representatief overzicht bieden van zowel de magische zang- en interpretatiekunst van Montserrat Figueras als van de verschillende ensembles waarmee zij samenwerkte. Het eerste deel bevat twee cd's, het tweede biedt twee dvd's en een cd. Deze ook documentair tot in de puntjes verzorgde uitgaven (u krijgt er grote boekwerken bij) geuiten zonder uitzondering van een groot engagement. Het is tevens een door Jordi Savall opgericht, groots monument geworden voor zijn Montserrat Figueras Let u wel even op: er is weliswaar sprake van twee dvd's, maar zij bevatten dezelfde inhoud in verschillende talen (helaas niet de Nederlandse). Zeer indrukwekkend.

index