CD-recensie

 

© Aart van der Wal, oktober 2015

 

Feldman: For Bunita Marcus (1985)

Ivan Ilic (piano)

Paraty 135305 • 68' •

Opname: september & november 2014,
Salle Cortot, Parijs

Ivan Ilic: Listening to Morton Feldman's
For Bunita Marcus

www.youtube.com

 

Een moedig man, deze Amerikaans-Servische, in Parijs wonende pianist Ivan Ilic (1978): een cd geheel gewijd aan muziek van de componist Martin Feldman (1926-1987). Moed die Ilic al eerder toonde, met zijn hier besproken cd The Transcendentalist, met muziek van Skrjabin, Cage, Wollschleger en.Feldman (diens Palais de Mari). Maar ditmaal heeft Feldman dus het rijk alleen, met diens For Bunita Marcus, gecomponeerd in 1985.

 
 
Bunita Marcus en Morton Feldman in 1979

Vier handen op een buik
De Amerikaanse componiste Bunita Marcus, geboren op 5 mei 1952 in Madison, Wisconsin, ontmoette Feldman in 1975 op de universiteit van Buffalo, Colorado, waar Feldman compositie doceerde. Niet alleen de lessen maakte op Bunita diepe indruk. Kort daarop waren ze onafscheidelijk van elkaar. Zeven jaar lang werkten ze intensief samen, ze inspireerden elkaar, leerden van elkaar en componeerden met elkaar. In 1983 zei Feldman over haar: "I'm very enthusiastic about this girl. And I think she's something to be enthusiastic about. I'm never going to have another student like her as long as I live. Never." Hij straalde een soortgelijk enthousiasme uit als haar composities ter sprake kwamen. Hij had er 'a lot' van geleerd, ze waren 'gorgeous' en 'elegant'. In 1985 ontstond Feldmans 'For Benita Marcus; uitgerekend in het jaar dat zij een huwelijksaanzoek van Feldman uit de weg ging. In hoeverre Feldman zich in zijn uitspraken over Marcus mede door de liefde heeft laten leiden valt niet te achterhalen, maar wel staat vast dat Marcus en Feldman een hechte relatie met elkaar hadden, die pas eindigde met de dood van Feldman in 1987. Marcus was daarin overigens niet alleen: Feldman was het type 'womanizer' dat er tegelijkertijd meerdere relaties opnahield. Er is echter geen twijfel mogelijk: Marcus zal altijd onverbrekelijk met Feldman verbonden blijven, niet in de laatste plaats door haar promotie van en de vele lezingen over zijn muziek. Zij was duidelijk zijn muze, getuige ook het reeds genoemde 'Palais de Mari' uit 1986, dat Feldman in haar opdracht componeerde (en opdroeg aan Francesco Clemente).
Marcus is een sterke persoonlijkheid, met name op het muzikale vlak. Ze was evenals zoveel componisten van haar generatie in eerste instantie verslingerd aan de elektronische muziek en experimenteerde daarmee naar hartenlust op de universiteit van Wisconsin. In 1981 Op grond van haar muzikale verdiensten promoveerde zij in 1981 tot doctor in de filosofie van de universiteit van Buffalo.

Dit schreef Louis Andriessen in 1986 over de muziek van Bunita Marcus:

"Bunita Marcus's music is extremely refined, professional and decided in its pureness. It is like touching a flower, which you fear will fall down into pieces, but then it turns out to be a very strong plant. No wind can blow it away."

Feldman had overigens in zijn latere jaren een zekere band met ons land. Zo bezocht hij meerdere malen Middelburg om daar lezingen te geven.

Spelen op het gehoor
Wat te denken van Feldmans muziek? Ivan Ilic citeert Feldman: "You know the expression 'playing by ear?' I compose by ear, and there you have it." En "You cannot analyze why it works. De componist die zelf van zijn werk zegt dat het zich niet laat analyseren. Geen ingewikkelde theorieën, geen reeksen, geen uitputtend rekenwerk, maar eerder een onnavolgbare mix van het compulsieve en onderbewuste. Tenminste, zo komt het mij voor. Feldman werd naar eigen zeggen geïnspireerd door Stockhausen, Boulez en Cage, maar het is dan niet minder dan verwonderlijk dat Stockhausen noch Boulez zich overgaven aan het toeval van het moment. Zeker, er waren her er der 'toevalligheden', aleatorische tendensen, maar zelfs die maakten soms de indruk te zijn berekend. Alleen met Cage is de muzikale verwantschap evident, niet te missen. Als ik voor mezelf mag spreken: voor mij is de muziek van Feldman eenvoudigweg ongrijpbaar, als een verre ster. Hoe vaak ik ook naar zijn werk luister, het kost moeite om er een zekere herkenbaarheid mee te verbinden, niet in melodie noch in harmonie en al helemaal niet in structuur. Het valt zoals het komt. Vaart de musicus anders? In het boekje laat Ilic er geen misverstand over bestaan: "Even though I have listened to many of Feldman's works multiple times, and I regularly perform his piano music, I still need time to adjust [.]." Ilic heeft wel een goed advies: "When I listen to the beginning of one of Feldman's longer pieces, like 'For Philip Guston' (1984), or 'String Quartet No 2' (1983), I follow the notes one by one at First. The same few notes appear over and over again. I start to notice little changes, like the notes arriving at gently unpredictable moments. I begin to focus on the bloom of each note. The insistent, circular motion of the music makes me feel dazed." Mogelijk is het sleutelwoord hier 'unpredictable', onvoorspelbaar, een eigenschap die - en nogmaals, ik spreek voor mijzelf - nauwelijks verandert na het meerdere malen beluisteren. Het is op zich een merkwaardige paradox dat klanken vertrouwd worden en toch hun onvoorspelbare discours behouden. Het is muziek die van je wegdrijft alvorens zij goed en wel is begonnen. Dat maakte het ook buitengewoon lastig om de artistieke prestatie van Ivan Ilic naar de letter te beoordelen. Maar achteraf realiseerde ik mij pas hoezeer hij was geslaagd: de muziek doet onder zijn handen immers wat Feldman er zelf van zei: "Playing be ear. You cannot analyze why it works." Het fascinerende pianospel van Ivan Ilic is bijzonder fraai vastgelegd: de Steinway D staat er magnifiek op.

Epiloog
Dat 'For Bunita Marcus' qua interpretatie vele (ver)gezichten kent, bewijzen twee andere opnamen: een van Sabine Liebner, samen met 'Palais de Mari' voor het Oehms-label en een van Hildegard Kleeb voor HAT (nu ART). Beide zijn op Spotify te vinden. Alsof het boek steeds opnieuw wordt geschreven. Dat maakt deze muziek ook zo boeiend: iedere vertolking werpt er een ander licht op. Niets is wat het lijkt. Wat blijft is de verwondering.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links