CD-recensie

© Aart van der Wal, april 2017

Anders dan in Duitsland en Italië kwam de cantatevorm in Frankrijk pas vrij laat op gang. De eerste Franse componist die er serieus werk van maakte was Bachs tijdgenoot Jean-Baptiste Morin (1677-1745), zover bekend de enige grondlegger van de 'cantate française'. Zijn eerste composities op dit gebied ontstonden pas in 1706, toen de cantatestijl - en dan met name de kerkelijke cantate - in Duitsland zich al volop had ontwikkeld. Ze waren in aanleg eenvoudig van opzet, met slechts een zangstem, begeleid door klavecimbel of gamba. In stilistisch opzicht kwam het neer op een gulden middenweg tussen de wat flamboyante Italiaanse stijl met zijn typische melismen en de in geprononceerde ritmiek gevatte levendigheid, en de meer sobere, gedistantieerde en minder contourrijke Franse stijl. Het leverde uiteindelijk een exquise mengvorm op waaraan ook de Franse sonate schatplichtig werd. De 'réunion des deux goûts' was geboren. François Couperin (1668-1733) stak zijn enthousiasme erover niet onder stoelen of banken: voor hem was het een rolmodel dat getuigde van de 'volmaaktheid' van de muziek. Morin lonkte met meer dan een half oog naar het Italiaanse secco-recitatief met zijn lang aangehouden akkoorden en vrije tekstbehandeling, maar kon de verleiding toch niet weerstaan om de harmonische voortgang danig te versnellen en aldus meer leven in de brouwerij te brengen. Jean-Philippe Rameau (1683-1764) had er minder mee op en zag de cantate eerder als voorstudie voor zijn opera's. Dat verklaart ook dat hij het bij slechts twee gepubliceerde cantates liet, waarvan er een (en die is schitterend!) op deze cd staat. Jean-Baptiste Lully (1632-1687) was op dit vlak een buitenbeentje. Hij bracht zijn eigen, uit zijn opera's bekende declamatorische stijl in, met vooral veel verrassende maatwisselingen.
Het seculiere karakter van de Franse cantate bleek ook uit het daarin opgenomen recitatief dat niet substantieel afweek van dat in de Franse opera: ze konden bij wijze van spreken bijna op elkaar worden gelegd. Trouwens, iedereen was het erover eens dat de tekstvorm van de cantate niet wezenlijk diende te verschillen van die van de 'tragédie lyrique'.
Zo ontstond een groot aantal wereldlijke cantateteksten en daarmee de 'cantates françaises', waarvan de literaire vorm wordt toegeschreven aan de filosoof Jean-Jaques Rousseau (1712-1778). Het is een nogal simpele, maar wel effectieve vorm: recitatief en aria wisselen elkaar in zes strofen af. De tekst zelf was eerst meestal ontleend aan de Griekse mythologie, maar niet veel later kwamen er ook andere literaire onderwerpen (waaronder Don Quichote en Gulliver) aan bod. Het centrale thema was en bleef echter de liefde in al haar mogelijke en onmogelijke varianten. Bouillabaisse (dat kan een visgerecht zijn, maar ook een potpourri, wat in dit geval uiteraard waarschijnlijker is) is de naam van deze nieuwe cd die het u dankzij het Ensemble 392 allemaal laat meebeleven.

Ensemble 392
De naam verwijst naar de Franse operastemming A=392 Hz, wat tevens wil zeggen dat het ensemble zich zowel op de historiserende uitvoeringspraktijk richt als op de Franse muziek met als grondslag de zeventiende- en achttiende-eeuwse literatuur. Of nauwkeuriger gezegd op de 'Goût Français' met zijn Italiaanse invloeden. Het is een nog jonge groep (sopraan, dwarsfluit, teorbe en klavecimbel) die pas zes jaar op het podium van de Oude Muziek actief is, maar daar al een belangrijke plaats heeft weten te veroveren. Wie deze cd beluistert zal zich over dat succes niet verwonderen, want dit repertoire wordt zowel in stilistisch als in puur muzikaal opzicht met de grootste zorg en met volle inzet gezongen en gespeeld. We horen vlekkeloze zang en een volmaakt daarbij passende instrumentale begeleiding in een direct aansprekend spiritueel kader. Maar er zijn ook de instrumentale tussenspelen die de aandacht voortdurend gevangen houden. Een instrumentaal trio dat de Prélude van Visée en de Sonate van Blavet dankzij de mooist denkbare klankkleuren tot een betoverend hoorspel maakt. Een schitterende cd. Een klein foutje in het boekje: 'traditionelle' moet natuurlijk zijn 'traditionnelle'. De gezongen teksten zijn afgedrukt, maar helaas alleen in het Frans. Dat is wel een minpunt. Voor de rest: gewoon genieten!

index