CD-recensie

© Aart van der Wal, maart 2024

Overspoeld als we worden met het ijzeren repertoire (het merendeel ervan bespreek ik niet eens meer), is de verschijning van albums die dat nu juist mijden een ware verademing. Waarbij het mes aan twee kanten snijdt: de muziekliefhebber wordt in aanraking gebracht met wat hij niet (of nauwelijks) kent en voor de uitvoerenden is het meer dan een uitdaging. Wat overigens niet wegneemt dat ook in het 'niche'-repertoire het nodige kaf onder het koren te vinden is; de muziek niet echt de moeite waard is of dat de uitvoering tegenvalt; of beide.

Het is een overbekende paradox: gewéldige muziek die in prachtige uitvoeringen op cd verschijnt (of kan worden gestreamd), maar op het concertpodium volkomen wordt genegeerd.

Enigma is zo'n cd die nieuwe werelden verkent, en dan ook nog door een uitgelezen gezelschap: de Franse sopraan Sarah Aristidou, de Duitse pianist en dichter Daniel Arkadu Gerzenberg en diens landgenoot, de klarinettist en componist Jörg Widmann.

Van dit drietal zal Gerzenberg mogelijk het minst bekend zijn. In de zomer van het vorig jaar kwam ik hem bij toeval op het spoor van zijn boek Wiedergutmachungsjude, geprofileerd als 'Dokumentation eines Heilungsprozesses, als Verkörperung der Migration unter sowjetischen Erziehungsmethoden, einer Kultur des Schweigens und elterlichem Erwartungsdruck'. De droom van de pianist die plaatsmaakt voor het onstilbare verlangen om de in huis aanwezige Steinway-vleugel rigoureus te slopen. Gerzenberg verhaalt in zijn verzen ook hoe eenmaal geschonken vertrouwen doeltreffend kan worden uitgebuit en het gevoel kan ontstaan van ultieme vrijheid, niet belast door (voor)ouders, loopbaan, joodse identiteit of alles wat men liefheeft. Met als belangrijke boodschap dat het uiteindelijk de literatuur is die als 'rechtershamer' afrekent met hetgeen de werkelijkheid (ons) ontzegt. Het is zeker in deze tijd een bijzonder lastig thema, dat om meerdere redenen veel aandacht én zorg behoeft.

Enigma de albumtitel, verwijst naar de gelijknamige improvisatie, waarvan hieronder de tekst van Gerzenberg naar een oud Jiddisch gedicht:

"Frägt die Velt die alte Casche"
sterne märchenlos
zerstörte liebe

als ich durch wolken fiel
verlorst du
dein gesicht

Maar Enigma verwijst ook - het wordt in het cd-boekje uitgelegd - naar het Griekse begrip voor raadsel, mysterie, geheim. Het leven dat een begin en een einde kent: geboorte en dood. We komen en we gaan met geluid: dat van een nieuwgeborene, dat van de laatste stervenszucht. In werkelijkheid is er - volgens de toelichting dan - geen begin noch einde. Het bestaan is daarentegen mysterieus oneindig, het herhaalt zich eindeloos, van alfa naar omega en keert ook terug in Jörg Widmanns Sphinxensprüche und Rätselkanons. Wie aangaande dit mysterie naar antwoorden zoekt wacht hoogstens een oerklank (als echo).

Het zijn alleraardigste filosofische bespiegelingen die op zich niet van de muziek hoeven af te leiden. Van de met zorg gekozen (gezongen) teksten (van o.a. Wilhelm Müller, Olivier Messiaen Eduard Mörike en JOhann Mayrhofer) evenmin. Al moet ik er gelijk aan toevoegen dat het nu juist die 'oerklank' is die op dit album een fundamentele rol speelt. Althans, de zoektocht ernaar heeft deze elf stukken opgeleverd die ieder voor zich een heel aparte en daarmee bijzondere wereld ontvouwen, zowel wat betreft de noten als de tekst. Het is dus zeker raadzaam om van de muziek te genieten in samenhang met het lezen van de tekst(en).

Uitvoering en opname zijn simpelweg top.

index