CD-recensie

 

© Aart van der Wal, september 2019

Juan Sebastian Elkano - The first voyage around the world - El primer viaje alrededor del mundo - Canciones y danzas de la Edad de Oro de la navegación vasca

Donostiako Orfeoi Gaztea eta Txikia, Euskal Barrokensemble o.l.v. Enrike Solinis
Alia Vox AV9933 • 72' + 75' • (2 cd's)
Live-opname: 17 mei 2018, Teatro Arriaga, Bilbao

   

De Spaans-Catalaanse gambist en dirigent Jordi Savall werd op 1 augustus jongstleden 78, maar als het aan hem ligt gaat hij nog een poosje door. Hij kan niet alleen terugkijken op een uiterst succesvolle loopbaan, maar heeft ook als cd-producent zijn sporen ruimschoots verdiend. Het Alia Vox label richtte hij zo'n twee decennia geleden zelf op en zeker de bezoekers van onze site hoef ik niet te vertellen welke enorme impact dat heeft gehad. Niet alleen door het uitzonderlijk hoge artistieke niveau van de inmiddels 127 albums, maar ook vanuit het musicologisch en muziekhistorisch perspectief. Hoeveel ons volkomen onbekend repertoire werd aldus niet ontgonnen en uitgevoerd, en hoezeer heeft dat uitputtende bronnenonderzoek niet bijgedragen aan de verspreiding van - veelal stokoude en volkomen vergeten - kunst- en wereldmuziek. Wereldmuziek bovendien uit alle werelddelen die door Savall en zijn musici letterlijk nieuw leven werd ingeblazen. Het heeft talrijke grootse projecten opgeleverd die voorgoed zijn vastgelegd. Waar nog bijkomt dat een dergelijk cd-project steevast gepaard gaat met zeer uitgebreide documentatie en daarbij behorende, schitterende afbeeldingen, dit alles samengebracht in ingenaaide boekwerken mét zelfs een leeslint, volkomen uniek in zijn soort.

Het valt achteraf nooit zo precies meer vast te stellen wat eerst was: het grote succes van Alia Vox of dat van Savall op het concertpodium met zijn verschillende ensembles, alle broederlijk op het label verenigd. Al ligt de conclusie voor de hand dat het toch in de eerste plaats Alia Vox is geweest dat de weg van Savall naar de talloze concertpodia binnen en buiten Europa volledig open heeft gelegd. Zo gaat het immers vaak: de alom met lof overladen studio-opname die de nog niet als zodanig gevestigde reputatie op het podium feitelijk vooruitsnelt (denk alleen maar aan de Meesterpianisten-serie in het Amsterdamse Concertgebouw).

Zo'n vier jaar geleden introduceerde Alia Vox een nieuwe serie, 'Diversa'. Nee, geen ratjetoe, geen mengelmoes, maar zoals alle projecten goed doordacht en inventief in elkaar gestoken. Het spits werd afgebeten door hetzelfde ensemble als op dit nieuwe album: het Euskal Barrokensemble, toen en nu onder leiding van Enrike Solinis. Ditmaal draait het om de grote Baskische ontdekkingsreiziger Juan Sebastián Elkano (of Elcano), die zo'n vijf eeuwen terug de wereldzeeën bevoer. Weliswaar minder beroemd dan zijn Spaanse collega en tijdgenoot Christoffel Columbus (zijn werkelijke naam luidde Cristóbal Cólon), maar daardoor niet minder belangrijk. Het was Elkano die in 1519 met een vloot van vijf schepen onder commando van de Portugees Fernão de Magalhãe vertrok voor een reis om de wereld, om pas drie jaar later weer terug te keren. De missie was weliswaar geslaagd, maar tijdens de uitputtende reis waarbij werkelijk alle denkbare natuurelementen getrotseerd moesten worden en ontberingen aan de orde van de dag waren, gingen vier schepen met hun bemanning verloren. Alleen de 'Victoria' bleef over, met slechts achttien man aan boord. Toen ze op 6 september 1522 alsnog voet aan Spaanse wal konden zetten hadden ze een reis om de wereld voltooid.

Ondanks alle misère en tegenspoed had Elkano er geen genoeg van gekregen. Nog geen drie jaar later kwam er een nieuwe expeditie, ditmaal naar de Molukken, onder leiding van Garcia Jofre de Loasía en met Elkano als tweede man. Het was geen ontdekkings- maar een handelsreis, met als doel het vestigen van een belangrijke Spaanse handelspost die de handel in de toen letterlijk peperdure specerijen in nieuwe - dat wil zeggen Spaanse in plaats van Portugese - banen moest leiden. Maar opnieuw ging het mis: hevige stormen en slagregens teisterden schepen en bemanning, met als gevolg dat er nog slechts één schip de eindbestemming wist te bereiken. Maar toen waren zowel Loasía als Elkano overleden: op 30 juli 1526 gaf Loasía de geest, op 4 augustus Elkano (die het commando inmiddels noodgedwongen had overgenomen). Scheurbuik had zijn tol geëist.

Wie ooit ls eerste rond de wereld zeilde weten we niet met zekerheid, maar wel staat vast dat het Elkano is gelukt. Zijn voorgangers waren mogelijk Enrique van Malakka en de reeds genoemde Fernão de Magalhãen.

Maritieme cultuur en muzikale cultuur leveren samen een fascinerend beeld op dat door Solinis en zijn ensemble wel heel bijzondere luister wordt bijgezet. De vele 'opgravingen' hebben geleid tot een grote muzikale diversiteit uit de verschillende perioden en culturen uit een tijdperk dat mede werd bepaald door allerhande zestiende-eeuwse ontdekkings- en handelsreizen. Aldus krijgen we wereldmuziek in optima forma uit lang vervlogen tijden op een presenteerblaadje aangereikt. Een (her)ontdekkingsreis ook op muzikaal gebied, waarin volkomen vergeten repertoire en oeroude tradities opnieuw hun opwachting mogen maken in de meest uiteenlopende vormen: liederen, dansen, variaties, maar ook de ronduit betoverende herscheppingen vanuit het perspectief van Renaissance en Vroegbarok. Gezongen en gespeeld levert dit niet alleen schitterende muziek maar ook de daarbij passende beelden op. Een al lang vervlogen tijdperk dat op deze manier opnieuw tot leven wordt gewekt. De opname is schitterend en naadloos passend in wat zo ongeveer het artistieke levensmotto van Savall is geworden: geen compromissen, nunca!


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links