CD-recensie

© Aart van der Wal, mei 2025

De bio van de componist Alessio Elia (*1979) is zeker een succesverhaal, al geldt dat (vooralsnog?) niet voor zijn discografie, want ik heb naast dit nieuwe album (met daarop overigens slechts één recente opname) slechts twee andere albums kunnen ontdekken, met daarop tevens muziek van andere componisten. In dit opzicht valt er nog wel een (klank)wereld te winnen, denk ik dan; en deze componist verdient dat zeker.

Geïnspireerd door Berkeley's beroemde motto “to be is to be perceived” (“zijn is waargenomen worden”), integreert Alessio Elia het fysisch-akoestische fenomeen in de klankstructuur, waarbij hij de muzikale gebeurtenis interpreteert als een sensatie .
Om dit te bereiken heeft hij een compositorische techniek ontwikkeld die hij Polysystemisme noemt: het gelijktijdige gebruik van verschillende stemmingssystemen, wat hem internationale erkenning opleverde.

Hij ontwikkelt dit idee sinds 2004 en presenteerde het in Parijs bij de Cité de la Musique in 2014. Artikelen en essays over het polysystemisme zijn gepubliceerd door de Université de Strasbourg, Bockel Verlag, de Hongaarse Academie van Kunsten en de Universiteit van Praag.

Elia ontving compositieopdrachten van internationaal gerenommeerde orkesten, ensembles, festivals en instellingen, zoals I Solisti del Teatro alla Scala di Milano, Radio Bartók, het Ligeti 100 Festival in Boedapest, Oggimusica, UMZE, de Antal Dorati Conducting Competition, het Stuttgart Kammerchor, het Alter Ego ensemble en het Festival Nuova Consonanza.

Zijn muziek is wereldwijd uitgevoerd, uitgezonden en gepresenteerd door prestigieuze instellingen: Radio Bartók (Hongarije), Saarländischer Rundfunk (Duitsland), RAI Radio 3 en RAI Cultura (Italië), Magyar Televízió en Duna TV (Hongaarse staatsomroep), Radio Vaticaan, het Muziekcentrum van Boedapest, de Péter Eötvös Foundation, Internationales Musikinstitut Darmstadt, Accademia Filarmonica Romana, de Chigiana Academie in Siena, het Auditorium Parco della Musica, het Menuhin Festival, het Arnold Schoenberg Centrum in Wenen, LAC en het Dresden Kulturpalast. Daarnaast werden tien ‘portretconcerten' van zijn muziek georganiseerd in Boedapest, Oslo en Rome.

Elia's muziek wordt uitgegeven Universal Edition Wien, Universal Music Publishing – Editio Musica Budapest en Edition Impronta

Hij verkreeg naar zijn Italiaanse het Hongaarse staatsburgerschap in 2021.

Alessio Elia

In het cd-boekje wordt uiteraard ingegaan op Elia's muziek, die is geïnspireerd door de akoestische eigenschappen van het klinkende universum, zijn innerlijke wetten. Elia's muziek is niet alleen akoestisch, maar ook kosmisch, in de zin van zintuiglijk, natuurlijk en eufonisch, maar ook abstract, gepland en helder. Het is het streven van de componist naar een kosmische ervaring in de zin van het Griekse begrip kosmos (wereldorde), dat zowel uiterlijke verschijnselen als de innerlijke orde en natuurlijke wetten van het universum weerspiegelt, terwijl het tegelijkertijd een sensuele indruk van versiering en decoratie oproept. Met andere woorden, hoewel het klankuniversum van Alessio Elia kosmisch is, getuigt zijn muziek zowel van rationele organisatie als van zintuiglijke emotionaliteit.

Een fundamenteel kenmerk van muzikale ervaring is de gelijktijdige aanwezigheid van verschillende intellectuele houdingen, dus de vraag is niet of Elia's oriëntatie kosmisch is vanwege zijn filosofische overtuiging, maar eerder vanwege zijn sensibiliteit.

De kern van zijn artistieke belangstelling ligt niet in het onderscheid, maar in het grensgebied — in het “tussenin”, waar categorieën van alledaagse tegenstellingen zoals “buiten” en “binnen”, “reeds” en “nog niet”, “boven” en “beneden”, “begin” en “einde” — vervaagd raken. De voornaamste ervaring die deze muziek biedt, is dat verschillende kwaliteiten niet worden gescheiden door scherpe grenzen, maar door brede overgangen, en hoe meer we onze zintuigen aanscherpen voor deze overgangen, hoe tastbaarder ze worden. Zozeer zelfs, dat de gebieden die we kunnen begrijpen en bevatten, juist ontstaan in deze tussenliggende gebieden. En juist in deze gebieden is het dat mystieke helderziendheid net zo ‘comfortabel' is als experimentele natuurkunde; het is in deze gebieden dat zowel visionaire ervaring als exacte wiskundige ontdekking werkelijkheid worden. Veroveraars van deze werelden kunnen zowel obsessieve avonturiers als methodische denkers zijn. Net als het mysterieuze maar zeer reële, alledaagse leven van een recent werk van Alessio Elia (Celestial Keys), dat verwijst naar John Dee, de beroemde astronoom, astroloog, wiskundige en occultist, natuurkundige en alchemist. Dee vertegenwoordigt perfect het Faustiaanse ideaal van iemand die zijn verstandelijke vermogens volledig inzet om de geheimen van de wereld te doorgronden.

Celestial Keys, dat zijn naam geeft aan het huidige album, pretendeert niet universele waarheden te onthullen, noch is het een poging om het magische doosje te openen dat deze geheimen bevat. In plaats daarvan wil Alessio Elia, zoals op deze CD, aantonen dat de wereld breder en rijker is voor het oor dan voor de rede.

Dat blijkt ook uit de evocatieve titels van de andere composities. Luminescences verwijst naar de indruk van licht die vaak onverklaard blijft binnen het traditionele denkkader van de wetenschap. Disappearing rainbows verwijst naar het verschijnsel van ongrijpbaarheid dat zo vaak voorkomt in het dagelijks leven. Dimensioni nascoste verkent de conceptueel ongrijpbare eigenschappen van een multidimensionale wereld.

De vijf werken zijn nog niet eerder op cd verschenen en betekenden voor mij tevens de eerste kennismaking met de composities van Alessio Elia. Ik begon met het lezen van de toelichting (zie hierboven), maar wellicht had ik – uit hoofde van experiment – dat nu juist niet moeten doen, en geheel onbevangen naar deze wonderlijke muziek geluisterd. Zou ik dan tot dezelfde analyse zijn gekomen als de auteur van die toelichting, de Hongaarse componist en muziekdocent Szaboles Molnár? Ik weet vrijwel zeker van niet.

Ik herinner me Leonard Bernstein die zijn publiek opriep om naar Beethovens Pastorale te luisteren als uitsluitend puur symfonisch werk. Mij is dat echter nooit gelukt: de door de muziek geïniteerde betovering van het Wiener Wald viel simpelweg niet weg te cijferen. Wat zei de componist er zelf over: “Mehr Ausdruck der Empfindung als Malerei”. Juist... Hij schreef in september 1815: “Almachtige in het woud! Ik ben zalig, gelukkig in het woud: elke boom spreekt door U. O God! Wat een pracht! In zo'n bosrijke omgeving, in de hoogten heerst rust; rust, om U te dienen.”

Klankschildering, gevoelsuitdrukking, dat kan in beginsel ook zónder verdere toelichting. Wie naar de muziek van Alessio Elia wacht in ieder geval betovering op eigentijdse (wel of niet als kosmisch ervaren) fundamenten en mede dankzij de uitstekende vertolkingen is dat op zich wat mij betreft doorslaggevend. Nu maar hopen dat er op termijn meer composities van deze zeker zeer talentvolle contemporaine toondichter op cd of anderszins verschijnen.

index