CD-recensie

© Aart van der Wal, april 2014

De in Londen geboren en gestorven John Dowland (1563-1626) behoorde volgens zijn tijdgenoten tot de beste luitspelers, maar voor ons is het (nog) belangrijker dat hij een nieuw fenomeen deed ontstaan: het Engelse lied met luitbegeleiding, een muziekvorm die we later overal in Europa terugzien, een combinatie van ballade, madrigaal en dansmuziek. De 'unendliche' melodie (Bruckner) vinden we eigenlijk al bij Dowland, die bovendien excelleerde in een ijzersterke verbondenheid tussen tekst en muziek. Dowland lijkt wel rechtstreeks ingang tot de ziel te verschaffen, gemeten naar het karakter van zijn muziek, uniek in haar soort en met alle eigenschappen in zich om alom geliefd te zijn. Het is een klanktaal die onmiddellijk aanspreekt, met een zeker voor die tijd ongekende uitdrukkingskracht. Muziek ook die een zekere moed vereiste om gecomponeerd te worden, hoewel we daar bijna vierhonderd jaar later misschien enigszins anders tegenaan kijken. Met diezelfde moed bekeerde Dowland zich tot het katholicisme, wat tijdens de regeerperiode van Elizabeth I eenvoudigweg 'not done' was. Geen wonder dus dat Dowland heel lang moest wachten op een aanstelling aan het Engelse hof. Pas in 1612, hij was toen al 49, lukte hem dat, maar niet nadat hij daarvoor weer terug was gekeerd in de religieuze moederschoot der Anglicanen.
Dowlands loopbaan speelde zich voornamelijk buiten Engeland af. Als zestienjarige luitspeler kwam hij in Parijs in dienst van de Engelse ambassadeur. In 1583 reisde hij door naar Italië, waar hij compositie studeerde bij niemand minder dan Luca Marenzio en hij door zijn verblijf in onder meer Venetië en Florence zich verder kon verdiepen in uiteenlopende belangrijke muziekstromingen. In 1597, terug in zijn vaderland, publiceerde Dowland met groot succes zijn 'Firste Booke of Songes or Ayres of Fowre Partes'. Een jaar later verwierf hij de post van eerste luitist aan het hof van de Deense koning Christiaan IV, wat hem echter niet belette om regelmatig terug te keren naar zijn geboorteland. Daar werd hij overladen met loftuitingen, eerbetoon en zelfs een doctoraat (Oxford). In 1609 keerde Dowland voorgoed terug naar Engeland, waar zijn laatste liedbundel ontstond: 'A Pilgrim's Solace' (1612) en hij dan eindelijk tot eerste luitist aan het Engelse hof werd benoemd. Dat bleef hij tot zijn dood in 1626.
Dowland componeerde niet alleen veel liederen, maar ook instrumentale muziek, die merendeels bestaat uit uiteenlopende dansvormen (pavane, gaillarde, enz.), met als geliefd instrumentarium de luit en het viola da gamba ensemble. Het was toen, in de zeventiende eeuw, in de tijd van de Elizabethianen en van Shakespeare een zeer gewild genre. John Dowland vermeldde het reeds in zijn reeds genoemde 'First Booke of Songes or Ayres of Fowre Partes': "With Tableture for the Lute: So made that all the partes together, or either of them seuerally, may be Song to the Lute, Orpherian or Viol de Gambo".

Dowlands 'Lachrimae or Seven Teares figured in Seaven Passionate Pavans' with divers other Pavans, Galiards and Almands, set forth for the Lute, Viols or Violons' uit 1604 is bij het Hespèrion XX ensemble in zéér vertrouwde handen. We hebben hier te maken met topsolisten die ook buiten Hespèrion volop actief waren of dat nog zijn: Christophe Coin (ténor de viole), Sergi Casademunt, Lorenz Duftschmid en Paolo Pandolfo (basse de viole), José Miguel Moreno (luit), en natuurlijk Jordi Savall (dessus de viole). Deze 'treurmuziek' (of treurige muziek, maar wel in de beste betekenis van het woord!) is dankzij de vele kleurschakeringen afwisselend genoeg om te blijven boeien, al ligt het voor de hand om er met kleine teugen van te genieten, zoals van een goed glas wijn. De opname dateert weliswaar uit 1987, maar werd voor sacd opnieuw geremasterd, met een frisse totaalklank als resultaat. De bijgevoegde documentatie is tot in de puntjes verzorgd, met schitterende afbeeldingen die zowel verduidelijken als verluchtigen. Aanbevolen!

index