CD-recensie

© Aart van der Wal, juni 2025

Het Office des Ténèbres (Donkere Metten) was bijzonder populair in Frankrijk in de zeventiende en achttiende eeuw. Het officie, de liturgische dienst, kende weliswaar een strenge structuur, maar wel met een uitgesproken theatrale dimensie. Wat mede te maken had met het spel van licht en donker door het geleidelijk doven van een kaars na iedere schriftlezing, daarmee verwijzend naar het naderende lijden en sterven van Jezus.

De Leçons de Ténèbres (lessen van de duisternis) zijn muzikale zettingen van de Klaagliederen van Jeremia, zoals die traditioneel werden gezongen tijdens het Officie van de Donkere Metten in de Goede Week (de week voor Pasen). Ze maakten deel uit van de nachtelijke gebedsdiensten op Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag.

De muziek speelde in de religieuze diensten een belangrijke rol. De 'lessen' werden gezongen door een of meerdere solisten, veelal met begeleiding van het basso continuo (orgel, viola da gamba, soms ook meerdere instrumenten). De inspirerende teksten werden op muziek gezet door onder anderen François Couperin, Michel de Lalande, Marc-Antoine Charpentier en Nicolas Bernier. Muziek met een hoogst expressief maar veelal ook virtuoos karakter.

Hoewel deze diensten oorspronkelijk in kloosters werden gevierd, werden ze in de Barok ook uitgevoerd in de kapel van koninklijke hoven en adellijke salons. Dit stimuleerde, ondanks het sterk religieuze karakter van de teksten, het componeren in een meer concertante en zelfs uitgesproken theatrale vorm, met veel aandacht voor tekstuitbeelding. Meer drama dan soberheid dus, maar wel degelijk passend bij een sfeer van (be)rouw en bezinning.

Het is een van de kenmerken van de 'lessen' dat ieder vers vaak begint met een Hebreeuws letterteken: bijvoorbeeld Aleph, Beth, Caph, enz., reciterend geïntroduceerd door een solostem (sopraan, alt).

Hoewel deze muziek doorgaans in verband wordt gebracht met vrouwenstemmen in kloosters en abdijen, werden ook in mannelijke religieuze gemeenschappen, zoals die van de Jezuïeten, de Ténèbres muzikaal gevierd.

Louis-Noël Bestion de Camboulas - hij staat bekend om zijn nauwkeurig gehistoriseerde en aldus getoonzette reproducties - koos ervoor dit programma uitsluitend met mannenstemmen uit te voeren, een keuze die onverwacht fascinerende kleuren en texturen in de muziek blootlegt.

Het album bevat ook het Miserere van Lalande, eveneens uitgevoerd met mannenstemmen: haute-contre, taille en basse.

Een overzicht van de gehele bezetting vindt u hier.

index