CD-recensie

© Aart van der Wal, augustus 2019

A fearful fairy tale. Een vreselijk of beangstigend sprookje. De titel die de lading geenszins dekt, ontleend aan 'A fearful fairy tale' van de Russische, maar in Londen wonende Elena Firsova. Een alleraardigst, verbeeldingsvol gecomponeerd pianostukje van nog geen zes minuten. Om daar nu die gehele cd aan op te hangen? Bovendien zijn de meeste sprookjes helemaal niet 'fearful'.

Belangrijker is echter de vertelster, Helena Basilova, de pianiste die volgens de New York Times 'gevoelvol en met flair' speelt. Daar doe ik geen syllabe aan af. Ze werd geboren in Moskou, maar woont en werkt al geruime tijd in Nederland. Aldus staat ze te boek als Nederlandse pianiste die niet alleen in ons land maar ook buiten onze landsgrenzen de weg naar het concertpodium heeft gevonden. Positief is ook dat zij weerbarstig repertoire niet uit de weg gaat, zoals onlangs in Carnegie Hall, waar met veel publiek succes en geprezen door de pers zeer pittig werk van Skrjabin ten tonele voerde.

Niet alleen het solorepertoire is haar fort, maar ook voor de kamermuziek weet men haar te vinden doordat ze zich met haar glanzende spel uitstekend kan voegen in zowel de kleine als grotere ensembles. Daarnaast behoort ze tot de jonge generatie musici die zich niet wil vastbijten in een specifiek repertoire, maar die de blik juist verruimt naar verschillende genres en daarbij zelfs cross-overs niet schuwt. Of dat laatste niet ook te maken met 'er-moet-brood-op-de-plank' kan ik niet beoordelen, maar wel verbaas ik mij er vaak over dat musici die zich hebben bewezen in de Grote Muziek zich net zo gemakkelijk bezighouden met niemendalletjes. Of die zelf aan het componeren slaan en met hun 'music for the millions' behoorlijk succesrijk zijn. Het is een vorm van bijvangst die noopt tot een stevige knipoog.

Maar terug naar Helena Basilova die zich bij het Nederlandse platenlabel TRPTK (van triptiek) zeker thuis moet voelen, omgeven als ze daar is door gelijkgestemde zielen die hun vaderland hebben verruild voor ons land, zoals de celliste Maya Fridman (Moskou) en de percussionist Konstantyn Napolov (Kiev), die evenals zij graag samenwerken met hedendaagse componisten en die voortdurend op zoek zijn naar nieuwe 'sound landscapes'. Fridman speelt op dit nieuwe album in Janáceks 'Pohádka' de sterren van de sprookjeshemel.

Helena Balisova is de dochter van de componist en pianist Aleksandr Balisov (1946-2007), die aan het conservatorium in Moskou bij onder anderen Alfred Schnittke en Stanislav Neuhaus studeerde en wiens werk zij graag uitvoert, wat echter pas mogelijk werd nadat zij in 2013 een grote doos met zijn manuscripten in haar bezit kreeg. Ze heeft vervolgens - met de helpende hand van de muziekuitgeverij Donemus - veel tijd en energie gestoken in het archiveren en publiceren van zijn werk. Het belang ervan treft niet alleen dochter Helena, maar ligt mede in het feit dat de muziek van Aleksandr Balisov in ons land vrijwel onbekend is. Logisch dat zijn dochter daar graag verandering in wil brengen!

Balisova heeft zeker een zwak voor Janáček , zoals blijkt uit een in 2013 door het Nederlandse label Qintone uitgebrachte cd met uitsluitend pianowerken van deze Tsjechische componist. In 2015 volgde een cd met pianowerken van Skrjabin, eveneens op Quintone, door collega Maarten Brandt hier besproken. Hij hield er enige gemengde gevoelens aan over. Geen tekortschietende techniek maar wel het soms ontbreken van verbeeldingskracht en raffinement.

De vraag in dit verband is altijd wat de musicus van de muziek weet te maken zonder in kunstjes te vervallen. Dat is vaak niet eenduidig en zeker niet bij het ontbreken van voldoende vergelijkingsmateriaal, al kan wel worden gezegd dat Balisova over deze twintig miniaturen een kleurrijk netwerk heeft weten te spannen en dat daarin finesse en raffinement (toucher, dynamiek, frasering, rubato, accelerando) zeker niet ontbreken. Het levert alles tezamen genomen een fraai uitzicht op een aantal willekeurig gekozen in muziek gevatte, Russische sprookjes. Dat het daardoor meer een grabbelton dan een logisch geconcipieerd geheel is geworden kan nauwelijks als een bezwaar gelden. Logica is immers niet bepaald een wezenskenmerk van het sprookje is, terwijl de verrassing dat wel is en bovendien de verschillende deeltjes structureel niet met elkaar verbonden zijn. Wel heeft het mij verbaasd dat plaats is ingeruimd voor het Largo (de tempoaanduiding is volgens mij Lento) uit de Eerste pianosonate van Alfred Schnittke. Losgerukt van de overige drie delen, een werk vol stamina van bijna een halfuur dat ook structureel bijna uit zijn voegen barst, staat het er nu wat verloren bij. In boekje wordt Basilovs keuze wel toegelicht, maar die voldoet mijns inziens niet.

Het fragmentarisch karakter van het geheel, hoe verklaarbaar en verdedigbaar ook, had deels voorkomen kunnen worden door meer miniaturen uit de cycli in het recital op te nemen. Met een speelduur van 60 minuten had er minstens nog een kwartier bijgekund. Nu horen we van Medtners Sprookjes op. 9, 20, 26 en 34 slechts vier van de in totaal dertien. Iets soortgelijks zien we bij Prokofjevs sprookjes uit grootmoeders tijd: twee in plaats van vier. Gelukkig wordt Janáceks 'Pohádka' (Sprookje) voor cello en piano wel compleet en in de laatste van de drie versies gespeeld. Maya Fridman toont zich ook hier weer de celliste-uit-duizenden. De gefragmenteerde opbouw van het programma is precies zoals hierboven in zijn geheel is weergegeven. De opnamekwaliteit van TRPTK-huize is - het begint traditie te worden - schitterend.

index