Bach: Matthäus-Passion BWV 244 ('hertaling' door Jan Rot).

Marcel Beekman (verteller), Marc Pantus (Jezus), Francine van der Heijden, Claudia Pataca, Tania Kross, Cécile van der Sant, James Doing, André Post, Pieter Hendriks, Math Dirks, Haags Matrozenkoor, Residentie Bachkoor, Residentie Orkest o.l.v. Jos Vermunt.

DG 476916-4 (2 sacd's)

---

De kranten hebben er vol van gestaan, de tv heeft er aandacht aan besteed en op het internet wemelt het van de meningen pro of contra de 'hertaling' van Bachs Matthäus-Passion door de liedjeszanger Jan Rot.

Van Dale zegt over hertalen: 'van een oudere taalvorm in een moderne overbrengen', maar aangezien de oorspronkelijke tekst van de Matthäus-Passion in het Duits is, is 'hertaling' minstens misleidend te noemen. Hier is immers sprake van zowel vertaling en hertaling als Rots eigen kijk op het bijbelverhaal en de daarop geënte literaire bronnen. Rot zei er zelf over: "Het essentiële voordeel is dat je in je eigen taal geen vertaalslag meer hoeft te maken. Mijn schoonvader zingt mijn vertaling van Schumanns Dichterliebe alsof het liedjes van Boudewijn de Groot zijn. Als ook deze Mattheüs zo'n succes wordt, zullen mensen anders, neutraler naar mijn hertalingszin kijken. We staan aan de vooravond van een revolutietje. Hoop ik."

Jan Rot (48) is een ouwe rot in de popscene en een bekende podiumgast met bands als Ratata en The Streetbeats. Hij werkte aan talloze cd's mee, maar van een werkelijke hit kwam het niet. Inmiddels is de 'panisch rondneukende jongensvreter' (NRC Handelsblad) en kleurrijke figuur in het Amsterdamse uitgaansleven een rustige vader van een jong gezin geworden die in Ossendrecht bij de plaatselijke super zijn boodschappen doet. Met de drugs zal het ook wel afgelopen zijn, geen xtc meer, nu genietend van het rustieke Brabantse buitenleven.

Waarom trekt Rot inmiddels zoveel aandacht met zijn hertaling van de Matthäus? Zijn het zijn kwaliteiten als hertaler, of zijn het zijn tekstuele provocaties? Hij presteerde het al eerder om van Schuberts Erlkönig een pedofiele verhandeling te maken en in Winterreis neemt hij bizarre loopjes met de tekst van Schuberts - of beter, Wilhelm Müllers - Winterreise.

Mischa Spel, muziekmedewerker van NRC Handelsblad: 'Rots Mattheüs 'klinkt als een klok.' Want hij respecteert rijm en binnenrijm... De bron zelf doet er niet meer toe, de grenzeloze platheid van Rots op zich al kreupele teksten en tekstbehandeling wordt genegeerd. Spel zong het al snel mee: 'De eerste klodder spuug was meteen al raak.' Kasper Jansen in dezelfde krant: '[...] Een doorbraak in de Hollandse uitvoeringsgeschiedenis van dit elitaire topkunstrepertoire.' Hoe verzin je het...

Commentaren zoals 'Vertaalde Matthäus-Passion nog Rotter dan verwacht' zijn naar mijn smaak niet overdreven, maar misschien is het belangrijker om vast te stellen dat hier sprake is van een volkomen zinloos project dat in het teken staat van Rots uitspraak dat hij het kruis van de vertaling op zijn schouders moest nemen, alsof het zo tegen hem werd gezegd. Kortom, "daar stond ik en ik kon niet anders." Zijn ontstellend gebrek aan historisch besef en theologische kennis verleidden hem tot uitspraken zoals "Met dat barokke idee van Gods eniggeboren zoon die sterft om de mensheid te redden, kun je vandaag de dag niet meer aankomen." Hij ziet Jezus als een vrijgevochten rabbi en eigenzinnige idealist die in India met de leer van Boeddha kennismaakte.

Maar als dat besef en die kennis er dan niet zijn, wat mogen we dan van die hertaling verwachten? Niets dus, of nog minder dan niets, een hoog gehalte aan beuzelarijen en rijmelarijen die met Bachs oorspronkelijke bedoeling en opzet niets van doen hebben. Het gaat dan allang niet meer om Bach of om de teksten van Picander, maar om Rots visie-van-de-koude-grond, als een zak met pootaardappelen die met een grote doffe klap op een rozenbed valt.

Ik gun eenieder zijn geloof of ongeloof en het staat eenieder vrij zijn of haar gedachtegoed uit te dragen. Wat evenwel bijzonder stoort is dat Rot zijn beperkte historische vocabulaire en inzichten met Bachs onvergankelijke meesterwerk verbindt en dan gelijk daarbij korte metten maakt met de fundamenten waarop de geloofsovertuiging van de grote Thomascantor was gestoeld. En dit dan onder het motto dat het toch de hoog tijd is geworden voor een geheel nieuwe, frisse visie op dat meesterwerk, met daarbij dan het grote voordeel dat die 'moeilijke stof' voor een ieder nu toegankelijk is gemaakt.

'Jezus! Waar? Ze slaan hem lens!,' zo klinkt het in het openingskoor. 'Straks hang je aan drie wonden, de spieren scherp verzuurd,' (origineel: 'O Haupt, sonst schön gezieret') kreunt het Residentie Bachkoor. 'Daar kan die haan mooi naar fluiten,' zingt Petrus, na Jezus' voorspelling dat zijn discipel hem zal verraden nog voor de haan kraait. ‘Verraden met een klapzoen!’, roept Petrus als Judas met de tempelwachters verschijnt. Ook de Heiland zelf gooit het met platvoers taalgebruik op een akkoordje: 'Is het veel gevraagd om een uurtje op te blijven?’, vraagt hij aan zijn discipelen. En dan die titels zoals... 'Elke dag verder zakte de groepsmoraal', 'Kom, krakend kruis', 'Hij lag er vredig bij'.

Een ander voorbeeld:

Origineel:	Jan Rot:
O Haupt voll Blut und Wunden,	O hoofd vol bloed en wonden,
Voll Schmerz und voller Hohn,	vervloekte doornenkroon.
O Haupt, zum Spott gebunden	Nu komt je grootste wonder,
Mit einer Dornenkron’,	het pijnhoot als icoon.
O Haupt, sonst schön gezieret	Straks hang je aan drie wonden,
Mit höchster Ehr’ und Zier,	de spieren scherp verzuurd.
Jetzt aber höchst schimpfieret	Je sterft elke seconde,
Gegrüßet sei’st du mir!	terwijl het dagen duurt.
Du edles Angesichte,	De kramp stokt ademhalen,
Davor sonst schrickt und scheut	wie steun zoekt krijgt een schok.
Das große Weltgewichte,	Je hart verhit, gaat malen,
Wie bist du so bespeit!	wie uitdroogt, raakt in shock.
Wie bist du so erbleichet!	Vanavond wordt het Pasen,
Wer hat dein Augenlicht,	dus Jezus heeft geluk?
Dem sonst kein Licht nicht gleichet,	Ze slaan, wie dan nog asemt,
So schändlich zugericht’t?	als hulp de botten stuk.

Wie eenmaal naar de (échte) Matthäus-Passion is geweest zal tien tegen een tekstboekje hebben ontvangen met daarin keurig de (échte) Nederlandse vertaling. Anders zijn er wel passende vertalingen op het internet te vinden (de meeste cd-boekjes bevatten helaas geen Nederlandse vertaling). Waarom dan Rots (eigengereide) versie aangeschaft? De komende hitlijsten zullen me wel in het ongelijk stellen...

Uitvoering

Er wordt in een stilistisch aanvechtbare stijl gemusiceerd en de uitvoering kwakkelt zo'n beetje rond het regionale bijstandsniveau. Daarnaast is de opname uitgesproken rommelig en groezelig, met onvoldoende dynamiek en een slechte positionering. Meer valt er eigenlijk niet van te zeggen.

Conclusie

Rot zal zeker aan bronnenonderzoek hebben gedaan, de kinderbijbel hebben geraadpleegd. Zijn literaire aspiraties hebben van Bachs meesterwerk evenwel een karikatuur gemaakt. In de media werd er veelvuldig de loftrompet over gestoken, terwijl het hoge Popla-gehalte van deze hertaling merendeels werd genegeerd. Veel media-aandacht levert doorgaans hogere verkoopcijfers op. Ach, dan is die hertaling tenminste nog ergens goed voor geweest