CD-recensie

© Aart van der Wal, mei 2014

Veel opnamen van werk van Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788) dit jaar, want het is driehonderd jaar geleden dat hij in Leipzig werd geboren, deze zoon van de grote Johann Sebastian en Maria Barbara. Hij ging de geschiedenis in als de Hamburgse Bach, naar de stad waar hij het merendeel van zijn werkzame leven doorbracht. Zijn tijdgenoten noemden hem daarentegen de Berlijnse Bach (in 1740 verhuisde hij naar Potsdam, een buitenplaats van Berlijn, om als klavecinist bij Frederik de Grote in dienst te treden ).
in 1767 verhuisde CPhE van Potsdam naar Hamburg, waar hij was aangesteld aan 'Stadtmusikdirektor'. In een aankondiging van een concert door CPhE in het Concerthuis aan de Groningse Poelestraat werd hij echter nog aangekondigd als 'de heer Bach van Berlijn'.

De muzikale betekenis van CPhE moet niet worden onderschat: hij was een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de 'Empfindsamkeit' in de muziek, een vrij nieuwe stroming die de nadruk legde op een meer uitgesproken expressie en die daardoor vrij dicht tegen 'Sturm und Drang' aanleunde. Het was dus wel niet alle remmen los, maar een stijlbreuk was dit wel degelijk. Zozeer zelfs dat we ook vandaag nog verrast kunnen worden door de muziek van onder meer CPhE.

Twee jaar voor zijn dood, op Palmzondag 1786, leidde CPhE een benefietconcert ten bate van het plaatselijke 'Medizinische Armeninstitut', een door artsen opgerichte stichting die tot doel had om armlastige patiënten toch te kunnen behandelen. Op het programma voor de pauze stond het Credo uit zijn vaders Hohe Messe, gevolgd door twee toen zeer populaire fragmenten uit Händels Messiah (de aria 'Ik weet dat mijn verlosser leeft' en het Hallelujakoor). Na de pauze was het de beurt aan drie composities van CPhE zelf: een symfonie (waarschijnlijk de eerste van de in 1780 gepubliceerde vier symfonieën Wq 183), het in 1749 gecomponeerde Magnificat en tot slot het dubbelkorige 'Heilig ist Gott' Wq 217, een werk dat de componist zelf als zijn zwanenzang beschouwde en dat hij ondanks de speelduur van nog geen acht minuten toch als een van de hoogtepunten van zijn vocale muziek beschouwde.
Het pedagogische karakter van dit concert (het gedeelte na de pauze staat op deze cd) werd ook in de perskritieken weerspiegeld. Zo viel bijvoorbeeld te lezen: 'Man hatte hiebey Gelegenheit, die verschiedene Manier in den Arbeiten der gedachten berühmten Componisten und die Wirkung des Vortrags ihrer Compositionen zu bemerken'. Toen waren het evenementen waar bij wijze van spreken de halve stad voor uitliep en waar dagen, zo niet weken over werd gepraat.
Met het concert op Palmzondag nam de inmiddels 72-jarige CPhE tevens afscheid van zijn publiek. Het werk was gedaan. Hij overleed in Hamburg op 14 december 1788. De treurnis was groot, overal hingen zware banieren, in de pers werd hij gelauwerd ('eine der größten Zierden der Tonkunst' wiens composities 'immer neu, unerschöpflich, groß und kraftvoll' zouden blijven).

Het religieuze karakter van de beide koorwerken is evident, maar dat heeft CPhE er niet van weerhouden om er echte showstukken van te maken; en wie mocht twijfelen aan zoon Bachs kwalificaties op het gebied van de fuga kan in het 'Sicut erat in principio' (Zoals het in den beginne was, nu en altijd, en van eeuwigheid naar eeuwigheid, amen) zal zeker diep onder de indruk komen van de kolossale dubbelfuga. Solisten, koor en orkest zorgen voor tot in de puntjes afgewerkte uitvoeringen waarin het spettert en fonkelt, maar ook bezonkenheid zijn plaats heeft. Waar nodig in pittige tempi, goed gearticuleerd, met een ritmisch stevig fundament en voortdurend verrassend, worden alle krachten gebundeld voor een ronduit meesterlijke uitvoering. De driedelige Symfonie in D heeft het vereiste 'Sturm und Drang' karakter, met het middendeel als een, hoe kort ook, echte oase van rust. dat De opname biedt naast een fraaie koorklank een uitstekend zicht op de niet minder fraaie instrumentale timbres, met een ideale balans tussen solisten, koor en ensemble.

index