CD-recensie

© Aart van der Wal, augustus 2018

Bachs sonates en partita's voor viool solo: volgens Yehudi Menuhin het Oude Testament van de vioolliteratuur. Daarmee is niet alleen het unieke karakter van deze muziek omschreven, maar ook dat zij de ware kern is van het vioolspel in heden en verleden. Geen enkele violist van enig formaat die zich er niet in wil verdiepen of bekwamen. De 'Sei Solo á Violino senza Basso accompagnato' zijn voor zowel kenners als liefhebbers een waar heiligdom in de toch al zeer rijk gevulde muziekgeschiedenis van het Avondland. Ze vormen - evenals de cellosuites - een wonderbaarlijke combinatie van tijdloosheid en uitdrukkingskracht. Geen violist die er zich niet met grote eerbied aan waagt, er zelfs een leven lang mee bezig is zonder het gevoel te krijgen het totale concept ferm in de greep te krijgen. Inderdaad, wonderlijk.

De violist Gidon Kremer bracht het concies onder woorden: "Deze partituren kennen zoveel betekenissen dat verteller noch vertolker tegen deze veelvoud opgewassen is. We kunnen slechts wegwijzer zijn in het rijk van de infinita. Eenieder die meent ze begrepen te hebben, begaat of creëert een vergissing. De muziek van Bach bevat namelijk al alles. Een langzaam deel kan een gebed zijn, een gesprek met God of met zichzelf, met een denkbeeldige partner, een biecht, een poging om in de stilte, in de fantasie de zin van alles te ontdekken. Een snel deel kan met al zijn vitaliteit ook een mathematische, speelse hoge vlucht nemen, waarbij de proporties, de omspelingen van symmetrie en asymmetrie adembenemend zijn."
Uit soms simpele kernideeën creëerde Bach een fascinerende en tevens universele kosmos die voortdurend boeit en nooit het gevoel ontstaat dat in deze werken ooit het laatste woord is gezegd of geschreven. Brahms merkte erover op: "Auf ein System, für ein kleines Instrument schreibt der Mann eine ganze Welt von tiefsten Gedanken und gewaltigsten Empfindungen." En: "Die Chaconne ist mir eines der wunderbarsten und unbegreiflichsten Musikstücke."

Dat sommige violisten meerdere opnamen van deze zes solostukken hebben gemaakt is daarom niet verwonderlijk. Of ze daarmee dichter bij hun ideaal zijn gekomen? We weten het niet, we kunnen er slechts naar gissen, maar beter nog: ernaar luisteren en daaruit onze eigen conclusies trekken. Maar dan nog. Aan de andere zijde van het spectrum waren er topviolisten als David Oistrach en Isaac Stern die het zelfs nooit tot een integrale opname hebben gebracht. Of beter gezegd: hebben willen brengen. Hun technische vocabulaire was er in ieder geval meer dan toereikend voor geweest, maar de werkelijke hindernis zal in het interpretatieve aspect hebben gelegen.

Op onze site hebben we meerdere opnamen besproken, maar daaruit volgt gelukkig niet de gevolgtrekking dat 'weer' een nieuwe opname iets van een overbodige luxe in zich zou hebben. Dat geldt overigens voor meer muziek, zoals bijvoorbeeld de late Beethoven-kwartetten. Simpel gezegd zit er gewoon teveel in om tot een oninteressante herhalingsoefening te verwateren. Geen wonder dus dat echt grote musici in dit repertoire steeds weer nieuwe vergezichten weten te bieden. Niet dat daar zomaar even de vinger op kan worden gelegd, alsof een verklaring binnen handbereik zou zijn, want daarvoor is deze muziek zoals gezegd te groot, te veelomvattend. Misschien moet het wel duister blijven, iets van mystiek in zich hebben. Anders zou een dergelijke constatering afbreuk doen aan zowel het werk zelf als de interpretatieve prestatie.

Dit allemaal gezegd hebbende is er de Duitse violist Christoph Schickedanz (hij werd in 1969 geboren in Darmstadt) die niet in de laatste plaats aan de uitvoering van kamermuziek een belangrijk steentje heeft bijgedragen en dat nog doet (hij was onder meer lid van het Gililov Quartett (het voormalige Philharmonische Klavierquartett Berlin en maakt tegenwoordig deel uit van het Johannes-Kreisler-Trio). Voor de cd-verzamelaar zal hij zeker geen onbekende zijn, want Schickedanz heeft intussen ruim twintig albums op zijn naam staan. Zoals een groot aantal van zijn voorgangers weet hij bijna intuïtief Bachs ver reikende harmonie en contrapunt in constructieve zin meesterlijk te verbinden met pure agogische noblesse. Zijn spel doet in stilistisch opzicht eerder romantisch dan historiserend aan, ondanks het bescheiden aangewende vibrato. Er is veel gloed en warmte, gepaard gaande met een vlekkeloze intonatie en een sterk ontwikkeld gevoel voor structuur. Wat ook treft is de zuiverheid van de fraseringen, de fraaie uitwerking van de melodielijnen en de messcherpe articulatie in de vaak lastige dubbelgrepen. De felheid waarmee hij de vele contrasten aanzet bevestigt nog eens het romantische karakter van zijn aanpak, maar dat is een aspect dat deze muziek - hoe archaïsch ook in haar wortels - uitstekend verdraagt. Belangrijk is ook de tot in de puntjes verzorgde detailwerking (iedere noot is bij wijze van spreken te volgen, ook in de snelle dansvormen) en het spannende karakter van deze vertolking (voorbeeld: de Allemanda uit de eerste partita). Er schuilt iets onontkoombaar logisch in, terwijl het avontuurlijke en kleurrijke karakter ervan ons geen moment in de steek laat. Het levert al met al een prachtig discours op dat nog eens wordt versterkt door de warme opname en niet te vergeten het instrument in kwestie: een viool uit 1780 van de Bolognese bouwer Giovanni Antonio Marchi. De strijkstok dateert van circa 1860 en is afkomstig uit de school van Peccatte.

____________

Naschrift: Op Spotify beluisterde ik de vioolwerken van Ernst Krenek, eveneens op Audite, met Christoph Schickedanz in de sonates en het Johannes-Kreisler-Trio in de Triophantasie. Eveneens een geweldig album, met Schickedanz terecht als de grote primarius in dit eveneens sublieme repertoire.

index