CD-recensie
© Aart van der Wal, april 2025
Bach: Das Das Wohltemperierte Klavier BWV 846-869 (Boek I) Aaron Pilsan (piano) Bach: Das Wohltemperierte Klavier BWV 870-893 (Boek II) Aaron Pilsan (piano) |
 |
Het is niet voor het eerst, maar daardoor niet minder bijzonder: de vleugel zo (laten) prepareren dat de kwinten en de grote terts krapper worden gestemd, terwijl de kleine terts juist wordt opgerekt; dit naar het principe van ‘wohl temperiert', ofwel ‘goed gestemd' (volgens Werckmeister), waarover u elders op onze site het een en ander kunt lezen.
In het de eerste uitgave begeleidende boekje is een vraaggesprek met de Oostenrijkse pianist Aaron Pilsan (Dornbirn, 1995) afgedukt. Over de stemmingsproblematiek:
Sinds Pythagoras zijn we ons bewust van het probleem van de muzikale stemming. Toen de gelijkzwevende stemming werd uitgevonden, vond men een manier om onzuivere stemmingen te compenseren met gelijke intervallen in alle toonsoorten. In feite was deze techniek al goed bekend in de tijd van Bach, naast andere stemmingsmethoden. Mijn doel was om het oude en het nieuwe te combineren – de stemming die het werk zijn naam gaf, samen met de mogelijkheden van de moderne concertvleugel – en ervoor te zorgen dat het daadwerkelijk goed 'temperde'. Ik ben er vast van overtuigd dat Bach zelf de specifieke klankkleuren van de individuele stemmingen wilde gebruiken en laten schitteren.
Voor mij is de doorslaggevende factor dat in de toonsoorten waarin de tertsen bijzonder stralend klinken – C-groot, D-groot, F-groot, G-groot – Bach zeer bewust gebruikmaakt van deze heldere, zuivere toon door middel van drieklanken in arpeggio’s. Terwijl in andere delen van het werk, zoals in de prelude en fuga in bes-klein en elders, de wrijving in de tertsen overduidelijk ook opzettelijk als compositorisch element wordt ingezet. En dat is nu juist wat dit stuk zo bijzonder interessant maakt.
Er zijn altijd verschillende concepten qua stemming geweest. Bachs tijdgenoot Neidhardt pleitte ervoor om verschillende 'temperamenten' te hanteren voor orgels in een kleine stad, een grote stad of dorp. Uiteindelijk weten we niet aan welk systeem Bach zelf de voorkeur gaf. Sinds ik me met zijn muziek ben gaan bezighouden, heb ik mezelf altijd afgevraagd hoe de moderne concertvleugel, met zijn rijke grondtoon en verminderde hoeveelheid boventonen vergeleken met het klavecimbel, toch een wezenlijk goedgetemperde luisterervaring kan bieden. Ik had het geluk dat pianostemmer Christian Schoke aan onze opname mee wilde werken. Hij was een fantastische partner in de zoektocht naar dit zelden gehoorde pulserende geluid, deze warmte. Voor mij ging het altijd om interpretatie, niet om organologie.
Over Bach in zijn leven:
Bach heeft altijd een centrale rol gespeeld in mijn opleiding, sinds ik als kind pianolessen en compositielessen kreeg van mijn docent Iván Kárpáti. Tijdens mijn toelatingsexamen als juniorstudent aan het Mozarteum in Salzburg, op twaalfjarige leeftijd, speelde ik een driestemmige inventie van Bach. Toen ik zestien was, bracht ik een hele zomervakantie door met de partituur van Das Wohltemperierte Klavier. Ik had geen instrument bij me: ik bestudeerde het hele eerste boek in mijn hoofd en luisterde er elke dag naar. Ik was volledig geboeid. Sindsdien is deze muziek voortdurend om mij heen geweest.
Ik studeerde zowel piano als klavecimbel in Hannover. Met Zvi Meniker speelde ik vaak het eerste boek volledig op het klavecimbel, en ik werkte ook veel aan het stemmingsproces met hem. Op een gegeven moment leende ik een clavichord, het instrument dat bij Bach in zeer hoog in aanzien stond. Het is niet geschikt voor een concert, maar het heeft enorme kwaliteiten wat betreft de veelzijdigheid van de aanslag. Zeer intiem, zeer vocaal, zeer menselijk.
Op YouTube zien en horen we Pilsan in ondermeer het eerste boek uit het WTK op een Bosendörfer en het tweede boek op een Érard. Let dan ook op het exquise pedaalgebruik dat de kristalheldere stemvoering geen moment in gevaar brengt, maar wel bijdraagt aan de expressieve nuancering die zijn vertolking van beide boeken eveneens kenmerkt. Het is spel dat wordt gedomineerd door esprit en uiterst levendige retorica, pianistische kleuring, contrast en dynamische proportionaliteit, met daarnaast perfect gekozen tempi (afgezien van de vraag welk tempi volmaakt kunnen bij gebrek aan aanduidingen van de componist). Spel ook dat autoriteit uitstraalt en aldus van een grote muzikale persoonlijkheid getuigt. De schitterende opname rondt dit uitermate positieve beeld af van een interpretatie van dit meesterwerk die tot de beste behoort die de intussen behoorlijk uitgedijde discografie rijk is.