CD-recensie

 

© Aart van der Wal, september 2022

Bach: 6 Vioolsonates BWV 1014- 1019

Andoni Mercero (viool), Alfonso Sebastián (klavecimbel)
Eudora EUD-SACD-2205 • 43' + 51' • (2 sacd's)
Opname: aug. & okt. 2020, Iglesia de San Miguel, Daroca, Zaragoza (Spanje)

Deze uitgave verschijnt op 7 oktober a.s.

 

Onlangs besprak ik vier van de zes fluitsonates van Johann Sebastian Bach (klik hier), waarbij ik onder meer inging op de in de Barok veelal toegepaste becijferde bas, de rol die traditioneel werd toebedeeld aan de cello en – in de vorm van schematisch genummerde akkoorden – het klavecimbel. Als basso continuo, met als pendant daarvan de juist ontbrekende cello en de wel volledig uitgeschreven klavecimbelpartij. In tegenstelling tot de reeds genoemde vioolsonates is dus in de fluitsonates afwisselend van beide vormen sprake.

Die 'mengvorm' komen we in de vioolsonates BWV 1014-1019 evenwel niet tegen: alle zes zijn ze zonder basso continuo ontworpen. Wat daarbij wel opvalt is dat zoon Carl Philipp Emanuel in 1774 deze sonates uitdrukkelijk bestempelde als pianotrio's. Want leest u maar mee: Die 6 Clavirtrio, die unter ihren Nummern zusammengehören, sind von den besten Arbeiten des seeligen lieben Vaters. Hij wees er in hetzelfde geschrift bovendien op dat het zangerig karakter van een aantal van de daarin opgenomen adagio's werkelijk niet te overtreffen viel. De zoon dus die vader postuum complimenteert (Bach was bijna een kwarteeuw eerder, in 1750, gestorven).

Maar wat bedoelde de muzikaal zo uitzonderlijk getalenteerde zoon met ‘Claviertrio'? De term 'Clavirtrio' is niet zo vreemd, want Bach koos hier uitdrukkelijk niet voor het meer gebruikelijke continuo, maar voor een obligate rol van het klavecimbel, waarbij de klavecinist met beide handen de volledig uitgeschreven melodiestemmen speelt, dit in tegenstelling tot de zogenaamde becijferde bas. Het zijn dan ook echte triosonates: de viool en het klavecimbel nemen de drie stemmen voor hun rekening, waarbij de linkerhandpartij van de klavecinist eventueel nog door de viola da gamba of cello wordt ondersteund (als de piano de rol van het klavecimbel overneemt blijft de rol van de viola da gamba of cello vrijwel altijd buiten beschouwing: want de pianobas is al stevig-laag genoeg; bij de triosonates voor orgel zit de bas uiteraard in het pedaal). Maar meer nog, Bach exploreert de drie stemmen op alle denkbare manieren met inbegrip van hun onderlinge relaties, de betrekkingen die zij tot elkaar onderhouden, en dat alles leidt tot een waar hoogtepunt van de triosonate als muziekvorm. Het is ronduit jammer dan in het cd-boekje dit zo belangrijke onderwerp buiten beschouwing blijft.

BWV 1014-1019 staan in de Neue Bach-Ausgabe in de serie Kammermusik van Bärenreiter keurig te boek als sonates voor viool en klavecimbel, maar wie er heuse triosonates in wil zien heeft, gezien het bovenstaande, het gelijk aan zijn kant.

Nog een andere bekende vorm van de triosonate is die van twee melodiestemmen en (ad libitum uit meerdere instrumenten bestaand) basso continuo. Het was in de Barok aan de vertolkers om uit te maken welke bezetting de voorkeur verdiende, of wat op een gegeven moment voorhanden was. Een populaire vorm die door een schare van componisten werd toegepast, waaronder Händel, Telemann, Bach, Vivaldi, Albinoni, Fasch en Corelli (de feitelijke grondlegger van het genre). Later heeft ook Haydn er veel werk van gemaakt.

De eerste vijf sonates zijn gestructureerd naar de kenmerken van de in de Barok gebruikelijke, uit Italië overgewaaide sonata da chiesa, de kerksonate, bestaande uit vier sterk met elkaar contrasterende deeltjes (langzaam-snel-langzaam-snel). Voor de zesde geldt de vijfdelige vorm (snel-langzaam-snel-langzaam-snel).

Wie zich in de ontstaansgeschiedenis van deze sonates en wat er zoal mee samenhangt wil verdiepen kan uitstekend terecht op Wikipedia. Het voor deze opname gebruikte instrumentarium bestaat uit een klavecimbel uit 1984 van William Dowd naar een Mietke van rond 1700 en een barokviool van een onbekende maker en zonder jaartal, maar wel uit de achttiende eeuw stammend.

De beide Spaanse musici hebben deze sonates al een aantal jaren op allerlei podia uitgevoerd alvorens ermee naar de opnamestudio te gaan, wat niet bij voorbaat een pre oplevert. Zo kan het nadeel daarvan zijn dat de musici er zozeer mee vergroeid zijn geraakt dat routine daardoor het voortouw heeft genomen en rechtlijnigheid het heeft gewonnen van creatieve vrijheid. Want dat laatste is zeker iets wat deze sonates voor zowel klavecinist als violist in petto hebben: dat beiden hun creatieve vleugels kunnen uitslaan (wat in veel werken van Bach het geval is), hen de gelegenheid wordt geboden de balans te vinden tussen welsprekende barokke retorica en voorschrift (notenbeeld), met als doorslaggevende factor de muzikale individualiteit (in termen van frasering en ornamentatie). En er mag volop ‘gewedijverd' worden tussen beide partijen in deze uiterst virtuoze stukken en is er alle gelegenheid om het veelkleurige karakter van de beide instrumenten verbeeldingsvol tot uitdrukking te brengen. Misschien zijn dit wel de belangrijkste redenen waarom deze sonates al decennialang door vrijwel alle violisten en klavecinisten van formaat op handen worden gedragen, zoals dat eveneens tot uitdrukking komt in de nog steeds uitdijende discografie, waaraan deze nieuwe uitgave kan worden toegevoegd.

Binnenkort, op 7 oktober a.s., dus die van de klavecinist Alfonso Sebastián en de violist Andoni Mercero, beide musicerend binnen de – gelukkig ruime - kaders van de historiserende uitvoeringspraktijk. Ze presenteren deze zes sonates met volle overgave en overtuigingskracht, en scharen zich aldus tot het topsegment, met als belangrijkste uitkomst een fabuleuze luisterervaring, nog versterkt door waar de (eveneens) Spaanse opnametechnicus Gonzalo Noqué in excelleert: het maken van heldere en sonore, volmaakt uitgebalanceerde registraties onder de gunstige akoestische omstandigheden van de kerk van San Miguel in Daroca, Zaragoza. Zo werd de ideale muzikale ambiance (in stereo en in surround) geschapen voor zowel musici als luisteraars.


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links