CD-recensie

© Aart van der Wal, juni 2024

De Amerikaanse componist en pianist George Antheil (1900-1959) omschreef zichzelf als een 'pianist-futurist'. Als kind van de twintigste eeuw hield hij van snelheid, auto's en vliegtuigen. Om zijn opleiding voort te zetten en gesponsord door een rijke Amerikaanse vrouw, vestigde hij zich in Parijs tijdens de Années Folles, waar hij Pablo Picasso en Igor Stravinsky ontmoette en werken componeerde zoals de Sonate Sauvage en de Jazz Sonata, niet de enige stukken die schandalen veroorzaakten.

Hij genoot er ook van om op andere manieren het imago van de 'kwajongen van de muziek' te cultiveren - dit is trouwens ook de titel van zijn uiterst vermakelijke autobiografie: Bad Boy of Music! Tijdens een concert in Boedapest zwaaide hij zelfs met een pistool in de stijl van een gangster uit Chicago om de vrede te bewaren in de zaal ... Maar zo slecht was hij niet: hij was bijvoorbeeld dol op Beethoven, wiens muziek hij altijd speelde in het eerste deel van zijn concerten voordat hij zijn eigen muziek ten gehore bracht.

	George Antheil

George Johann Carl Antheil was niet alleen componist en pianist, maar ook schrijver én uitvinder. ook bekend als Georges Antheil, was een Amerikaanse avant-garde componist, pianist, auteur en uitvinder. Hij was tevens een van de eerste componisten die ruimhartig gebruik maakte van industriële en mechanische geluiden in zijn muziek. Hij beoefende daarbij meerdere genres, waaronder opera, ballet en filmmuziek. Zijn misschien wel bekendste en meest uitgevoerde werk is Ballet Méchanique, voltooid in 1924 en bestemd voor de dadaïstische post-kubistische kunstfilm van Fernand Léger, Dudley Murphyen Man Ray. Voor het eerst in datzelfde jaar als 'stille film' vertoond in Wenen, geldt de film nog steeds als schoolvoorbeeld van een puur op het experiment gerichte productie. Antheils muziek paste perfect bij de opgeroepen abstracties, de gemechaniseerde ritmiek en de geluiden uit de zware industrie, als weerspiegeling van wat (toen) het moderne leven heette te zijn.

Maakt dit Antheils muziek tijdgebonden? Het antwoord is niet gemakkelijk te geven. Het moderne tijdsbeeld van toen heeft zich evenzeer in het onze genesteld (anders gezegd: zoveel is er wat dit betreft niet veranderd), zoals we ook gewend zijn geraakt aan Antheils creatieve pogingen ons uit ons muzikale evenwicht te brengen. Daar hoort ook een zekere vormloosheid bij die we in zijn muziek herhaaldelijk tegenkomen, naast de bewust valse klanken en de weerbarstigheid van zijn 'muziektaal'.

in 1933 keerde Antheil terug naar de Verenigde Staten, waar hij de toekomstige iconen van de Amerikaanse avant-garde, John Cage en Morton Feldman, ontmoette. Dit weerhield hem er echter niet van om zijn muzikale taal aanzienlijk af te zwakken en zijn aandacht op heel andere zaken te richten. Hij schreef een misdaadroman en ontwikkelde samen met Hollywood-actrice Hedy Lamarr een innovatieve radioafstandsbediening voor torpedo's, waarvan het principe vandaag de dag nog steeds wordt gebruikt als onderdeel van Bluetooth.

Dit album, De wereld volgens George Antheil, is niet alleen gewijd aan deze Amerikaanse muziekvinder, maar ook aan enige componisten uit zijn directe muzikale omgeving en eveneens twee 'Bad Boys of Music': Morton Feldman (1926-1987) en John Cage (1912-1992), met als niet onbelangrijk 'intermezzo' Beethovens Vioolsonate op. 30 nr. 2 (om reden die u in deze recensie eerder heeft kunnen lezen).

De Moldavische violiste Patricia Kopatchinskaja en de jonge Finse pianist Joonas Ahonen brengen met deze uitgave een bijzonder geslaagd eerbetoon aan zowel Antheil als de overige twee 'Bad Boys of Music': Feldman en Cage, met de Vioolsonate van Beethoven als klassieke gestalte in hun midden.

____________________
In verkorte en gewijzigde vorm eveneens gepubliceerd op Klassiek Centraal.

index