CD-recensie

© Aart van der Wal, februari 2024

Het Nederlandse muzieklabel Brilliant Classics heeft op zijn website voor een keurige toelichting gezorgd (dat zouden veel meer labels moeten doen):

'Deze release ligt in het verlengde van Erik Bosgraafs alom bejubelde Brilliant Classics-opname van Jacob van Eycks Der fluyten lust-hof [hier door mij besproken, AvdW], waarmee hij in 2007 internationaal doorbrak als een van 's werelds grootste blokfluitvirtuozen. Van Eycks muziek werd halverwege de 17de eeuw uitgegeven door Paulus Matthijsz, dezelfde die de verzamelbundel Der goden fluit-hemel opdroeg aan het wonderkind Adriana vanden Bergh. De twee repertoiregebieden zijn op alle denkbare manieren aan elkaar gelieerd, zoals Thiemo Wind laat zien in het boek.

Dankzij Matthijsz' uitgebreide opdracht aan Adriana weten we dat zij triosonates speelde van onder meer Uccellini, Merula en Buonamente, terwijl het portret van Jacob Backer een muziekuitgave van Salamone Rossi laat zien. Op de cd worden meesterwerken van deze Italiaanse componisten afgewisseld met Nederlandse composities die veelal opvallend Italiaans klinken. Variatiewerken van Jacob van Noordt, Paulus Matthijsz en Pieter de Vois zijn in de stijl van Jacob van Eyck, van wie twee stukken pardoes in de Fluit-hemel belandden. De viola da gamba, waarop Adriana eveneens excelleerde, komt solistisch tot klinken in onder meer een Allemande van Constantijn Huygens. Adriana moet lid zijn geweest van een collegium musicum. De cd is samengesteld als een denkbeeldige muziekavond van zo'n muziekgroep, waarvan de Nederlandse Republiek er vele had. Adriana was de dochter van een Amsterdamse advocaat. Ze had een turbulent leven door toedoen van een echtgenoot die zijn schoonouders tot wanhoop dreef, het familiekapitaal erdoorheen joeg en prompt failliet ging. Adriana stierf op de jonge leeftijd van 36 jaar, na het baren van haar negende kind. Thiemo Wind beschrijft haar leven tegen de achtergrond van het dagelijks leven, de religie en cultuur in het 17e-eeuwse Amsterdam.

Deze speciale productie is evenzeer een boek met een cd als een cd met een boek. Samen vertellen ze - met gelijk gewicht - het bijzondere verhaal van Adriana vanden Bergh (Berch), een Amsterdams wonderkind op de blokfluit in de Gouden Eeuw. Ze was nog maar dertien of zelfs nog twaalf toen de muziekuitgever Paulus Matthijsz in 1644 een muziekboekje aan haar opdroeg, Der goden fluit-hemel.

Adriana's identiteit bleef eeuwenlang een raadsel. Totdat de musicoloog Thiemo Wind niet alleen ontdekte wie zij was, maar ook dat zij werd geportretteerd door niemand minder dan Jacob Backer, een illustere tijd- en stadgenoot van Rembrandt. Het betreft een van de fraaiste portretten uit de Nederlandse Gouden Eeuw. Backer beeldde haar af als Euterpe, de mythologische muze van de instrumentale muziek. Naast haar op tafel liggen onder meer drie blokfluiten en een muziekboek dat kan worden geïdentificeerd als werk van Salamone Rossi. Op de cd spelen Erik Bosgraaf en zijn Ensemble Cordevento zowel Italiaanse (Rossi, Uccellini, Merula e.a.) als Nederlandse werken (Padbrué, Huygens, Jacob van Eyck, De Vois e.a.) die door Adriana zijn gespeeld en bemind. Haar biografie leest intussen als een spannende roman. Trouwde zij wel de juiste vent?'

Thiemo Wind, musicoloog, muziekjournalist en -publicist, en van 1995 tot 2016 muziekredacteur bij De Telegraaf (u kunt hier meer over hem lezen), heeft een vlotte pen, zoals onder meer bleek uit zijn lijvige, aan de dirigent Anton Kersjes (1923-2004) gewijde biografie, op onze site besproken door zowel Tjako Fennema (klik hier) als Emanuel Overbeeke (klik hier).

Wind schetst in zijn rijk geïllustreerde boek over Adriana vanden Bergh (1631-1668) een fascinerend portret van zowel deze in vergetelheid geraakte blokfluitiste (volgens de overlevering speelde ze ook viola da gamba) als van haar niet minder intrigerende muzikale omgeving. Waarbij Wind zich deels op hem zeer bekend terrein begaf, want hij promoveerde aan de Universiteit Utrecht op het proefschrift Jacob van Eyck en het Nederlandse solorepertoire voor blokfluit in de Gouden Eeuw. Maar anders dan dit proefschrift (waarvan bij de Koninklijke Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis een handelseditie in Engelse vertaling verscheen) is Adriana - evenals de Kersjes-biografie - duidelijk voor een zo breed mogelijk publiek geschreven, war overigens niet afdoet aan het uitstekend, maar niet te overvloedig gedocumenteerde karakter ervan. Dit is vanuit puur historisch perspectief echt een boek om van te smullen.

Pure winst is ook de cd met daarop een glansrol voor de blokfluitist Erik Bosgraaf die met het door hem, de barokgitarist Izhar Elias en de klavecinist en organist Alessandro Pianu in 2004 opgerichte Cordevento het zo bijzondere zeventiende-eeuwse repertoire als een handschoen past. Bijzonder omdat het muziek betreft die de grenslijnen tussen kunst- en volksmuziek gemakkelijk doet vervagen. Cross-over, het was er ook in de zeventiende eeuw!

Cordevento is, zoals zoveel ensembles, kameleontisch van opzet: de 'kleur' van de bezetting wordt bepaald door het gekozen repertoire, variërend van eenvoudig trio tot uit de kluiten gewassen barokensemble, daarbij gebruikmakend van replica's van historische instrumenten. Niet alleen op de vele binnen- en buitenlandse concertpodia is Cordevento een graag geziene gast, ook de opnamestudio is een vertrouwd baken, wat zowel het repertoire als de zeer hoge graad van musiceren binnen het bereik van talloze muziekliefhebbers brengt. Daarop maakt ook deze geweldige uitgave geen uitzondering. De fraaie opname laat het 'authentieke' karakter van het instrumentarium (een grote variëteit aan blokfluiten, naast viool, viola da gamba en cello) optimaal tot gelding komen.

Dat Brilliant Classics ook buiten de eigen landsgrenzen heeft gedacht blijkt wel uit de Engelse uitgave met eveneens op het voorplat de afbeelding van het meesterlijk geschilderde portret van Adriana, afgebeeld als de muze Euterpe, van de hand van Jacob Adriaensz Backer (ca. 1608-1651), niet alleen volgens Wind een van de mooiste portretten uit de Nederlandse Gouden Eeuw.

Maar...is ze het wel? Zekerheid daaromtrent bestaat helaas niet. Afgaande op de fraai gestileerde satijnen jurk volgens de toen in zwang zijnde mode werd door kunsthistorici het schilderij rond 1650 gedateerd, waarmee het dan tevens een van de laatste werken van Backer moet zijn (hij overleed in 1651). Er is evenwel nog een ander detail dat in het oog springt: de verschillende blokfluiten, een schalmei en een muziekboek (Venetië, 1642) op de tafel naast haar. De beide met zorg aangebrachte auriertakken verwijzen zonder enige twijfel naar Euterpe, de mythologische muze van de instrumentale muziek. Dan komt daarmee Adriana wel érg dichtbij. Maar het is uiteindelijk Thiemo Wind, die in het boek daarop het verlossende antwoord geeft, terwijl de cd Adriana muzikaal tot leven wekt.

index