CD-recensie

© Aart van der Wal, juli 2023

Trombonist Anton van Houten is oprichter en artistiek leider van neo-fanfare 9x13 (in alle bescheidenheid zonder hoofdletters). In de inleiding van het cd-boekje schrijft hij:

‘Je koffer opendoen, je instrument pakken en spelen maar. Het publiek dicht om je heen en de wind in je haren. Dat is voor mij de kern van de fanfare of harmonie, de plek waar ik net als veel koperblazers als kind begon te spelen. En precies het spontane gevoel dat daar zo sterk mee verbonden is, miste ik af en toe in de klassieke concertpraktijk (hoe mooi die ook is!), waar ik na mijn afstuderen als trombonist in terechtkwam.

Ook merkte ik dat er zoveel goede, nieuw gecomponeerde muziek maar door een kleine groep mensen gehoord werd. Dat moest anders kunnen! Geprikkeld door het New Yorkse Asphalt Orchestra, een theatrale marching band die je al spelend uit de New Yorkse metro tegemoet komt, ontstond het eerste idee voor neo-fanfare 9x13.

Een fanfare die nieuwe muziek speelt, in een theatraal jasje, en die dat direct naar de mensen toe brengt; van de boulevard tot een festivalterrein of stadshart.'

Het in 2016 opgerichte ensemble bestaat uit tien professionele klassieke musici, met als belangrijkste uitgangspunt 'muziektheatervoorstellingen zonder woorden'. Het speelt 'pop-up', doorgaans in de buitenlucht voor een avontuurlijk ingesteld publiek. Alle stukken worden uit het hoofd gespeeld, gecombineerd met thema, kostuums, (mobiele) decors, regie en choreografie. Dat vraagt, nee eist musici die buiten de lijntjes willen én kunnen ‘kleuren', bereid zijn fikse uitdagingen aan te gaan. Daar horen ook componisten bij die eveneens buiten de lijntjes kunnen denken, nieuw werk of arrangementen maken met een avontuurlijke inslag. Dat zijn de negen componisten op deze cd, geen één uitgezonderd. Wat tevens nog eens ten overvloede duidelijk maakt dat van 'hoempapa' geen enkele sprake is. Integendeel, de uiterst kleurrijke 'toeters en bellen' zijn niet alleen een ware lust voor het oor. Treffend is ook het speltechnisch gemak waarmee dit gepaard gaat.

Tot nu toe heeft 9x13 vijf zeer succesvolle voorstellingen achter zich: Morendo (2016), Trance (2017), Les Fauces (2019), Halt en sta Stil (2021) en Onder NAP (2022). De achtergronden ervan worden in het boekje met aanstekelijk enthousiasme toegelicht. Zozeer zelfs dat het de niet-ingewijde doet verlangen naar méér en méér, zonder dat er een noot geklonken heeft.

Dan deze cd, voortgekomen uit het idee dat het na die vijf voorstellingen tijd werd om althans een deel van de toen uitgevoerde muziek vast te leggen, ongetwijfeld ook met een zo groot mogelijk publiek bereik in gedachten. Het is een flonkerende ode geworden aan zowel deze nieuwe muziek als aan de geweldige musici die aan de verschillende projecten hebben meegewerkt.

Muziektheater speelt zijn hoogste troeven uit voor het publiek in de zaal. Het is immers de visuele belevenis die mede de ervaring van bruisend muziektheater bepaalt. Dat geldt vanzeklfsprekend ook voor 9x13, maar toch: alleen aangewezen op deze cd blijkt het eveneens een verbijsterende ervaring te zijn, het gehele ensemble spottend met alles wat HaFaBra (Harmonie, Fanfare, Brassband) tot een niet te onderschatten traditie heeft gemaakt. Het is deze 'neo-fanfare' die alles overboord heeft gegooid en de luisteraar meevoert op een uitermate verrassende reis, in een betoverende waaier van instrumentale kleuren. In die zin heeft het zeker iets weg van waar het Nederlands Blazers Ensemble al decennialang zo ongelooflijk goed in is: het aantrekken en uitvoeren van nieuw repertoire, waarin muziek en 'act' naadloos elkaar versterken. Synergie dus van de bovenste plank.

Dit album, ‘new music for neo-fanfare', doet er niet voor onder, maar doet zeker ook denken aan het caleidoscopische muziektheater van onder anderen Heiner Goebbels en Mauricio Kagel, met daarbij op de voorgrond het bizarre, groteske, absurdistische, humoristische en theatrale.

Hoe zit het nu? Is 9x13 een fanfareorkest? Ja en nee, want afgezien van de bezetting (fluit, twee saxofoons, trompet, hoorn, twee trombones, helicon, slagwerk) zijn het de nieuwe composities die de uiteindelijke klank en het spelkarakter bepalen. Composities die als aandrijver fungeren, 'vertaald' naar uitvoeringen die uitgesproken weerspannig, maar ook afwisselend en - het kan niet uitblijven - uitermate verrassend zijn.

'Onder NAP' op het strand van Scheveningen

Dit is geen muziek die je als ensemble zomaar even wegspeelt, te beginnen bij het doldwaze, maar uiterst knap en verbeeldingsvol geconstrueerde en geïnstrumenteerde, van fraaie tegenstemmen voorziene A! La! Marcia! (2017, het jaar ook waarin het stuk in o.a. Podium Witteman klonk) van de Nederlandse trompettist Marc Kaptijn, waarin een scherp beeld wordt geschetst van het nog vrolijke Berlijn in de roaring twenties, met een knipoog naar Kurt Weill, maar gezien door het absurdistische kijkglas van 'enfant terrible' Mauricio Kagel. Het percussieve, ritmisch gelaagde 9x13 Orange Drummer Beat (2019) van Vanessa Lann (Siebe Riedstra besprak hier haar cd moonshadow sunshadow) maakt evenveel indruk en vormt een fascinerend contrast met Agnus Dei (2017) van Il Hoon Son met het overheersende legato en de zachte pasteltinten naast diepe pedaaltonen. In [fig. 3] (2015) van Oscar Bettison trekt eerst een geraffineerd gecreëerd ‘rommeltje' de aandacht, om vervolgens uit te monden in daarmee sterk contrasterende en de nodige precisie vereisende polyritmiek. E Rea Atea (2019) van Reza Namavar mag eerst baden in een bijna wellustige consonantie, waarna het dansante This Way to the Big Show (1999/2018) van Huba de Graaff het ensemble behoorlijk op scherp zet, met stevige accenten in de vertrouwde vierkwartsmaat. De koperblazers kunnen zich in dit facetrijke stuk naar hartenlust wentelen in de warmbloedige jazz van Jamaica. Dan is er als ‘uitsmijter' het kamelontisch aanjagende Evoke (2021/23) van Genevieve Murphy, waarin Frank Zappa zij het postuum zijn opwachting maakt. Bijzonder knap zijn ook samenspel en balans in het kritische Ciacconisimo (2015) van Pete Harden, 'vrij naar Antonio Bertali'. Ook voor verzachtende treurnis is plek ingeruimd, getuige het met zijdeglans gespeelde Bird's Lament, Moondogs (Moondog is de artiestennaam van de Amerikaanse componist Louis Thomas Hardin, 1916-1999) ode aan Charlie Parker in de bewerking van Lisa Morrison (2019). Het sluitstuk, New Amsterdam, eveneens van Moondog en bewerkt door Morrison, is geen 'spetterstuk', maar vervuld van een warm gekleurde, tegelijkertijd ondefinieerbare nostalgie. Het is het zachtmoedige, bekoorlijke slot van een 'performance' die als geheel ook in stilistisch opzicht geen grenzen lijkt te kennen.

De door Maarten Elzinga gemaakte opname (hij stond samen met Anton van Houten en Christoph Stickel ook garant voor de nabewerking) laat het u tot in detail meebeleven.

In het boekje een slordige fout: de naam van componist Marc Kaptijn is verkeerd gespeld ('Kaptein'). Op de cover staat het gelukkig wel goed.

Dan nog dit: neo-fanfare 9x13 maakt deel uit van Stichting Ensemble Klang, dat meerjarig wordt ondersteund door het Fonds Podiumkunsten (FPK) en de Gemeente Den Haag.

index