En Route - Veertig jaar Forum-nostalgie

En route - De geschiedenis van Opera Forum Filharmonisch

- onder redactie van Willem Bruls.

Uitg.: Walburg Pers i.s.m. Stichting Paul Pella Fonds.

ISBN 90.5730.404.x

---

De geschiedenis van Opera Forum, voorganger van de Nationale Reisopera, was een bewogen periode. Vier decennia reizen langs provincietheaters met een repertoire vol ups en downs en met voorstellingen van wisselend niveau. Maar het waren wel vier decennia die een speciale plaats verdienen in de Nederlandse operageschiedenis, en die in 1955 begonnen in Enschede, parallel aan de opening van de nieuwe, akoestisch inmiddels beruchte Twentse Schouwburg. In 1982 volgde de fusie met het Overijssels Philharmonisch Orkest en leek een gouden toekomst aangebroken, zeker toen na de komst van dirigent Gabriele Bellini ook de cd-industrie zich voor ons 'provinciale' operagezelschap leek te interesseren. De politiek wist het echter beter en in 1993 viel het doek na een laatste serie voorstellingen van Madama Butterfly. Opera Forum werd - na een jaar onderbreking - de Nationale Reisopera, het orkest ging zelfstandig verder als Orkest van het Oosten, maar zolang de politiek het weer niet beter weet, kan die situatie nog wel even voortduren. Beide instituten hebben inmiddels hun bestaansrecht ten volle bewezen.

Bij de Walburg Pers verscheen nu een bijzonder welkome uitgave onder redactie van Willem Bruls, waarin niet alleen de geschiedenis van vier decennia Forum te boek werd gesteld, maar waarin door verschillende medewerkers ook diverse raakvlakken werden uitgewerkt. Zo besteedt Menno van Duuren in een apart hoofdstuk aandacht aan de orkesten wier namen nauw met Forum verbonden zijn, terwijl Bruls zelf uitgebreid ingaat op de uit Wenen afkomstige joodse dirigent Paul Pella (1892-1965), die in de laatste tien jaar van zijn leven stuwende kracht achter Forum is geweest.

Door omstandigheden konden helaas niet alle details over leven en werken van Pella worden ingevuld. Helaas geldt hetzelfde voor diens opvolger Gustav Fülleborn, die in 1985 met zoveel onmin vertrok, dat hij ook nu nog weigerde aan de totstandkoming van deze uitgave mee te werken. Een ander hiaat betreft de receptie. Vanuit hun eigen optiek laten diverse auteurs doorschemeren dat het zo jammer is dat de opeenvolgende directies zo weinig succes hadden met hun streven naar repertoirevernieuwing, maar een analyse van de verhouding tot het Forum-publiek ontbreekt. Die zou wellicht hebben aangetoond dat het mislukken van dit streven naar vernieuwing alleen maar logisch was, en dat Forum vooral blij moest zijn met de belangstelling die het wel genereerde.

Het belangrijkste aan dit ruim opgezette boekwerk met talloze foto's van operascènes, artiesten en medewerkers achter de schermen, is natuurlijk de blik die het ons gunt op het verleden. Voor menigeen is dat een blik vol nostalgie, en heel belangrijk daarbij is natuurlijk de repertoirelijst, waarvoor de gegevens uit diverse bronnen moesten worden bijeengezocht. Wat het boek echter niet kan weergeven - en wat geen enkel boek kan weergeven - is de sfeer die van de voorstellingen uitging. Technisch was het naar moderne maatstaven soms tenenkrommend (en niet alleen naar moderne maatstaven.), maar vaak lag het niveau ook verrassend hoog en soms sloeg er een opeens een vonk over die alle onvolkomenheden deed vergeten. En dan waren er de solisten, van wie er twee met name genoemd moeten worden: Anneke van der Graaf, jarenlang de onbetwiste prima donna van Forum, en Johan van Haagen, een 'tenore lirico-leggiero' van grote klasse en een van Nederlands meest onderschatte zangers uit die periode.

Diverse schoonheidsfoutjes betreffen helaas de (eind)redactie. Zo zien we in het voorwoord van de hand van Bruls zelf een alinea waarin over 'Willem Bruls' gesproken wordt - ietwat merkwaardig, maar als ik een zin verder de taalfout 'een hiaat die' zie staan, krijg ik sterk de indruk dat hier iemand anders de hand in Bruls' tekst heeft gehad. Daar blijft het helaas niet bij en vele bladzijden en diverse oneffenheden verder eindigt dit in een helaas onvolledig repertoireoverzicht, waarop zeker nog aanvullingen mogelijk zijn. Bovendien wordt daar onder meer gesteld dat operatitels vermeld staan 'in de oorspronkelijke taal', maar bij Verdi vinden we consequent de Italiaanse titel Don Carlo, terwijl voor de rolverdeling al even consequent de Franse namen van de personages worden gebruikt; omgekeerd zou ook onjuist zijn geweest, maar wel logischer. En als ik vooraan in het boek, tegenover de inhoudspagina, een foto zie met in het onderschrift de vermelding van een 'witte Wozzeck' uit 1993, zou het leuk zijn als die kwalificatie voor een terecht legendarische voorstelling ook ergens verklaard werd. Zelfs de namen van Achim Freyer (ontwerper) en Hans Neugebauer (regisseur) komen in het hele boek echter niet voor, afgezien natuurlijk van de vermelding in het repertoireoverzicht, en evenmin komen we te weten dat deze productie was 'ingehuurd'. Bij een goede geschiedschrijving mogen dit soort details niet ontbreken. Wat het boek wel biedt is onmisbaar, maar iets meer redactionele deskundigheid had deze uitgave nog beduidend meer allure kunnen verschaffen.