Boeken
over musici
© Aart van der Wal , maart 2025
Lex Bohlmeijer: Muziek is een hart dat alles weet - Het aangrijpende levensverhaal van pianiste Marietta Petkova Uitgeverij Balans, Amsterdam (2025) |
 |
Is het een biografie? Of een kroniek? Het viel me niet mee om na lezing tot een eenduidig oordeel te komen. Volgens de Bulgaarse pianiste Marietta Petkova is het ‘een prachtige compositie' geworden over de belangrijkste gebeurtenissen en personen in haar leven, naast de componisten die haar dierbaar zijn. Zo werd het althans op 15 januari jl. in de online-krant Almere deze week, de stad waar ze uiteindelijk is neergestreken, vermeld. En voor Lex Bohlmeijer, de auteur? Hij bestempelde het als een kroniek, maar een biografie lijkt mij meer toepasselijk omdat sprake is van een gedetailleerde beschrijving van Petkova's levensloop, met daarin ruimhartig plaats voor haar ervaringen, prestaties, gedachten en gevoelens.
Bohlmeijer heeft zich niet beperkt tot uitsluitend Petkova's aandeel, want ook zijn stem wordt in dit relaas vaak gehoord. Dat was niet het geval geweest indien Petkova haar levensgeschiedenis zelf in kaart zou hebben gebracht en door Bohlmeijer (of iemand anders) de redactionele puntjes op de i zou zijn gezet. Dan was sprake geweest van een autobiografie in de meest pure vorm en was bovendien het bezwaar weggevallen dat deze auteur in zijn beschrijving niet of nauwelijks voldoende kritische afstand heeft weten te bewaren ten opzichte van zijn 'object'.
Het boek vormt de neerslag van wat aldus Petkova een intensief traject van tweeënhalf jaar is geweest, waarin zij en Bohlmeijer - hij is van huis uit letterkundige en dramaturg, later ook radiopresentator en podcastproducent - hebben gelachen en gehuild, maar dat haar ook nieuwe inzichten heeft gebracht: ‘zo ben ik bijvoorbeeld anders naar mijn oma gaan kijken, om te ontdekken dat we meer gemeen hadden dan ik dacht.' Het is een fenomeen dat we allemaal wel kennen: dat van de relatieve 'waardevastheid' van wat eerder is beweerd.
De biografie is ‘in': in ieder recensiekatern is er doorgaans wel één van te vinden, over een politicus, auteur, beeldend kunstenaar, componist, architect, you name it. Als zoete broodjes gaan ze over de (veelal online) toonbank, een genre dat allesbehalve vastomlijnd is, het - hopelijk betrouwbare - verhaal dat de een over de ander vertelt. Het kan een niet al te gelaagd portret zijn, of het heeft juist alle karakteristieken van wat solide ontleedkunst mag worden genoemd. Muziek is een hart dat alles weet bevindt zich ertussenin.
Iedere kroniekschrijver of biograaf moet het onder ogen zien: de betrouwbaarheid van het aangevoerde bronnenmateriaal. Dat is niet een kwestie van 'erop vertrouwen' wat hem wordt verteld, maar het raadplegen van meerdere bronnen waardoor hetgeen dat is verhaald wel of niet wordt bevestigd. Maar ook in dit verband het zich niet teveel laten leiden door een bepaalde blik op de zaken die aan de orde zijn. Ofwel dat kritisch wordt gekeken naar zowel de eigen bevindingen als die van het 'object'. Dat heb ik in dit boek duidelijk gemist: Bohlmeijer volgt zonder uitzondering bijkans slaafs wat Petkova aan de orde stelt, vooral vol bewondering.
Die kritische blik is hier des te meer vereist omdat er zonder enige terughouding over personen wordt gesproken, waarbij het wat mij betreft niet relevant is of die nu wel of niet (nog) in leven zijn. Uit het beschrevene heb ik, wat de levende personen aangaat, niet kunnen opmaken of zij vooraf daarover zijn geraadpleegd, maar wel dat áls dat het geval is geweest, hun reactie daarop ontbreekt. Alles is opgetekend uit één mond en dat roept tenminste bij mij de nodige vragen op.
Bohlmeijer is er zeker in geslaagd om vanuit die optiek in een tamelijk losse schrijfstijl de muzikaal zeer getalenteerde, niet van durf gespeende en door de nodige tragiek bezochte Petkova neer te zetten. Zo weet hij de aandacht van de lezer vast te houden. De leesbaarheid van doopceel en levensgeschiedenis staan voorop, zpnder musicologische of literaire pretenties. Wat overwegend door Bohlmeijer over de diverse componisten wordt opgemerkt vloeit voort uit zijn persoonlijke perceptie en lijkt vooral bedoeld voor de lezer die in de klassieke muziek minder goed is ingevoerd.
Het idee voor het boek ontstond bij Bohlmeijer, op de parkeerplaats van het hospice waar Petkova's grote liefde Leo de Klerk (over hem kunt u op onze site meer lezen) als longpatiënt zijn levenseinde tegemoet ging. Petkova was eerder getrouwd geweest met de pianist Haiko Boonstra, maar dat huwelijk was stukgelopen. De Klerks buitenechtelijke relatie met met Petkova was van de laatste tien jaar.
Het was Bohlmeijers voorstel aan Petkova om samen haar leven in kaart te brengen met behulp van vraaggesprekken. De reis voerde van haar geboorteland Bulgarije (ze werd in 1968 geboren in Roese) naar Oostenrijk, Canada, Zwitserland en ten slotte Nederland, met als rode draad de muziek en daarmee haar ontwikkeling tot vooraanstaand musicienne. Aldus maken we in het boek kennis met het wel en wee van het gezins- en familieleven in Roese, de weerbarstigheid van het leven onder het juk van een repressief regiem, de studiejaren, de snel voortschrijdende ontwikkeling van haar muzikale talent, de vele slopende concoursen, de bijzondere concerten en natuurlijk haar belangrijkste docenten, met als belangrijkste van hen György Sebök. Over hem spreekt ze in de meest lovende termen. Andere daarentegen, waaronder Paul Badura-Skoda, komen er minder goed vanaf of is het beeld van hun betrokkenheid nogal diffuus.
In de zomer van 2022 was het dan zover, werden de eerste gesprekken opgenomen en direct daarna door Bohlmeijer uitgeschreven. En zoals zo vaak: het dijde uit, het werd echt substantieel, waarna geleidelijk het besef begon door te dringen om met dit verhaal in de openbaarheid te treden (al ligt het meer voor de hand dat dit reeds van tevoren vaststond).
Luisterend naar de muziek werden ze vrienden, aldus de chroniqueur. Ik merkte het al op: daarmee wordt de afstand tussen kroniekschrijver en protagonist bepaald niet groter, terwijl Bohlmeijers bewondering voor Petkova als musicienne én als persoon (de volgorde is hier niet van belang) alleen maar toenam. Hij bezoekt haar concerten, beluistert haar cd's, reist naar Bulgarije om vooral haar sporen als opgroeiend meisje te verkennen. Ook daaruit blijkt een allesbehalve kritische opstelling.
In het boek wordt ook vrij gedetailleerd stilgestaan bij niet alleen Petkova's liefdesrelatie met Leo de Klerk, maar ook de vele naargeestige aspecten daaromheen. De Klerk wilde of kon niet scheiden, zijn echtgenote evenmin ((er waren ook zakelijke belangen in het spel), met mede als gevolg een onaangename status quo die in De Klerks laatste levensfase een nog onaangenamer vervolg krijgt en eveneens breed wordt uitgemeten. Waarbij bij mij de vraag opdoemde in hoeverre dergelijke ontboezemingen met het oog op de privacy van derden in dit boek wel thuishoort, of ik dit allemaal wel wil en mag weten.
Dat een kwestie als deze het toch al 'aangrijpende' levensverhaal nog aangrijpender maakt staat buiten kijf, maar ook elders in het boek zijn door Bohlmeijers voorstelling flarden van een overbelicht drama en zelfs bewieroking niet ver weg. In Petkova's eigen, in het boek gelukkig duidelijk afgebakende, bijdragen is daarvan echter geen sprake. Ze kan daarnaast in slechts luttele woorden of een enkele zin zowel de kern raken als rechtstreeks tot de verbeelding van de lezer te spreken.
In het boek zijn foto's opgenomen met achterin de discografie en een playlist (de QR-code wordt meegeleverd), een door hen beiden gemaakte selectie van de stukken die in het leven van Petkova van grote betekenis zijn geweest en ongetwijfeld nog zullen zijn. Wel jammer dat een personen- en zakenregister ontbreekt.
__________________
In mei 2021 had ik een vraaggesprek met Marietta Petkova. Het is hier gepubliceerd. Elders op de site vindt u ook aan haar vertolkingen gewijde cd-besprekingen.