Boeken
over muziek (algemeen)
© Gerard van der Leeuw, juli 2019
Philipp Blom: Een Italiaanse reis - Een zoektocht naar de herkomst van mijn viool De Bezige Bij, Amsterdam, 2019
|
 |
Na boeken als De duizelingwekkende jaren (over de jaren 1900-1914 in Europa), Het verdorven genootschap (over de radicale Verlichtingsdenkers), Wat op het spel staat (over de klimaatverandering, digitalisering en ons ongebreidelde consumentisme) en romans, waaronder Bij storm aan zee, schreef Philipp Blom een boek over de herkomst van zijn tweede (de eerste werd gestolen) viool:
‘Dit is het verhaal van een passie. Het is de zoektocht naar een mens, een reis naar een wereld van drie eeuwen geleden. Het is een verkenning van de sporen van een man wiens leven en sterven schijnbaar spoorloos door de getijden van de gebeurtenissen zijn weggespoeld. Niets en niemand herinnert meer aan hem - behalve het instrument dat zijn handen gebouwd hebben en dat nu in mijn handen ligt. (blz. 11)
Het lichaam glimt in de kleur van gouden barnsteen, de klankkast is van fijn geaderd sparrenhout, de omtrek is mooi gebogen, de f-gaten links en rechts van de kam waarover de snaren lopen, zijn rank, helder uitgesneden en evenwichtig in de lijnvoering. Achterkant en zijwanden van het instrument bestaan uit mooi gevlamd ahorn, uit de weerspiegeling blijkt de uitstekende kwaliteit van de lak. Dit is het werk van iemand die zijn vak verstaat. De proporties van het lichaam zijn elegant en met een helder idee over de vorm uitgevoerd, de vlakke, spanningsrijke welving doet denken aan instrumenten uit de school van Amati. Opvallend zijn de scherp gesneden, expressieve en bijna eigenzinnige hoeken, die afstaan als de vleugels van een stijve boord. De krul, het uiteinde van het instrument boven aan het verlengstuk van de handgreep, is opmerkelijk klein, fijn gedraaid en smal; subtiel gesneden, heel ongewoon. Krul en lichaam horen bij elkaar, en onder uv-licht kun je zien dat de lak nog grotendeels origineel is.’ (blz.13)
Ooit wilde Philipp Blom, zoon van een Nederlandse pianiste die les gaf in Detmold violist worden. Maar hoe hij ook studeerde, hij wist dat hij nooit de top zou bereiken en werd historicus. In dit boek combineert hij op uiterst aanstekelijke wijze zijn liefde voor de muziek met zijn historische kennis en aandacht voor details.
De reis begon met een opmerking van de man van wie hij het instrument kocht:
'O, die,‘ zei MR tussen neus en lippen, ‘die is heel interessant. Ze is rond 1700 in Italië gebouwd, maar wel door een Duitser. (blz.17)* Maar ik zou zeggen: zoals ze gebouwd is, werd ze bij wijze van spreken met een accent gebouwd - in vloeiend Italiaans, maar met een licht Zuid-Duits accent.’ (blz. 57)
 |
|
| De viool van Philipp Blom |
Aldus begint Philipp Bloms zoektocht naar de maker van zijn viool in Füssen, het Duitse stadje in de Algäu, dat velen bekend zal zijn omdat het op een steenworp afstand ligt van de toeristische trekpleister slot Neuschwanstein. Hier hebben in de loop der eeuwen honderden luit- en vioolbouwers gewoond en gewerkt. Niet voor niets vinden we hier op de Brotmarkt een standbeeld van de luit- en vioolbouwer Caspar Tieffenbrucker (1517-1571). In het Museum der Stadt Füssen wordt uitvoerig aandacht besteed aan Füssen als stad van instrumentenbouwers. En die reis voert hem zoals de titel van het boek - een knipoog naar Goethe - al aangeeft, naar Italië, meer bepaald naar Milaan en Venetië.
Het is denkelijk Philipp Bloms meest persoonlijke boek geworden, met prachtige passages over de vreugde van het musiceren, zijn teleurstellingen en de relatie met zijn vader. Philipp Blom moet een zekere verwantschap gevoeld hebben met de onbekende maker van zijn viool, die immers vanuit Füssen moet zijn begonnen aan een gevaarlijke reis naar een onbekend land waarvan hij de taal niet sprak.
Ook Philipp Blom, die overigens voortreffelijk Nederlands spreekt, spreekt naar eigen zeggen al zijn talen met een accent, zelfs zijn Duits heeft in de loop der jaren een flink Weens accentje gekregen. Je komt al lezende veel te weten over het enorme vakmanschap van de vioolbouwers, maar ook over arbeidsmigratie, de werkverdeling in de ateliers, over de ellende van de Dertigjarige Oorlog, de beginnende industrialisatie, over het ook toen al door de toeristen platgelopen Venetië, over de intieme relatie tussen speler en instrument. Een boek dat, ook als je het niet altijd met de schrijver eens bent - zijn wel erg negatieve opvattingen over Vivaldi bijvoorbeeld - je tot denken aanzet. Het boek is mooi geïllustreerd en prima uitgegeven.
'Met iedere toon die ik speelde, groeide mijn liefde voor de stem die het instrument langzaam vond. Liefde is het juiste woord, want de relatie met een instrument heeft altijd een intieme, zinnelijke kant. […] En zo begon de reis die haar oorsprong vond in een vraag, een aanraking, een ontmoeting. Elke keer als ik mijn viool in mijn hand nam […] voelde ik dat ik iemand ontmoette: iemand die tien generaties geleden geleefd had een iets gemaakt had wat ook na zo'n lange tijd nog steeds zijn stem kon verheffen en de mensen kon roeren.’ (blz. 22v.)
__________________
*MR, de Weense vioolrestaurateur Marcel Richters. Aan hem is het boek opgedragen.
Ga naar de website klara.be en vervolgens naar herbeluister. Zoek naar Een Italiaanse reis en u vindt daar een viertal (!) uitzendingen met Philipp Blom en presentatrice Katelijne Boon. Net als in het boek begint de reis in deze serie in het Duitse Füssen.