Audiotechniek
Master Quality Authenticated
© Aart van der Wal, februari 2017
 |
Bob Stuart (Meridian) presenteert het MQA-systeem |
Voor de muziekliefhebber is audio niets anders dan het 'transportmiddel' om thuis of onderweg naar muziek te kunnen luisteren. Voor de audiofreak kan het net even anders liggen: dat het de muziek is die als vervoermiddel dient om naar audioapparatuur te luisteren. De audiofreak is in het algemeen het beste gebaat bij het speciaal voor deze doelgroep bedoelde audiotijdschrift. De muziekliefhebber bij het muziektijdschrift (al kan hij het misschien best zonder stellen).
Audiokwaliteit bepaalt in hoge mate de kwaliteit van de muziekbeleving. Als het al niet doorslaggevend is. Ik hoef hier niet verder bij stil te staan, want iedereen begrijpt of onderschrijft dat. Mijn stelling is dat hoe beter de weergavespullen thuis, des te groter het plezier is dat aan muziek wordt beleefd. Mits het gehoor en alles wat daaraan verder nog vastzit (de akoestiek tevens meegerekend) dat plezier en de mate waarin niet in de weg staat. Dat laatste brengt me gelijk op een nevengedachte: dat de vaak eindeloze discussies op hififora over audiokwaliteit ondanks de kern van welles-nietes in feite maar slechts één echt relevant baken zouden moeten hebben: dat van het eigen gehoor. Dat is immers het enige dat binnen deze context maatgevend zou moeten zijn. Aan het gehoor van een ander heb je immers niets. Wat heeft het voor zin om iets te veroordelen of juist de hemel in te prijzen dat door de ander niet als zodanig wordt gehoord, of wordt ervaren? Om daar dan vervolgens eindeloos over in discussie te gaan? Ik zie het als verspilde moeite. Ga dan liever naar muziek luisteren. Dat is ook niet op anderen overdraagbare, puur persoonlijke emotie. Wie een stapje verder wil gaan en het eigen oordeel wil aanscherpen, doet dit het beste aan de hand van pure training van het eigen gehoor, met goede muziek (en mischien ook de bladmuziek) als belangrijkste bron.
In een vorig artikel heb ik uitgelegd dat er op het gebied van audiokwaliteit niet of nauwelijks serieuze vooruitgang is geboekt. Ik had geen exacte peildatum voor die stelling bij de hand, maar veiligheidshalve hield ik het op de laatste tien jaar. Natuurlijk volgde er een stortvloed van reacties in de trant van 'dat is niet waar'. Goed bedoeld, maar de technische onderbouwing ervan ontbrak. Of die werd in het vooruitzicht gesteld maar kwam nooit. Wel werd in de post herhaaldelijk de 'digitale winst' als argument genoemd, waarbij gemakshalve over het hoofd werd gezien dat die 'winst' niet bestaat. Per saldo gaat immers niets boven analoog en gebeurt er in het digitale domein niets anders dan de implementatie van allerlei verschillende bewerkingsprocessen die uiteindelijk weer terug (moeten) voeren naar het oorspronkelijk ingevoerde, analoge signaal. Van analoog naar digitaal (A/D), van digitaal naar analoog (D/A). Wie er meer in wil zien gelooft in sprookjes. Digitaal geluid bestaat niet. Behalve in reclames natuurlijk ('listen to the best digital sound'). Digitale techniek is procestechniek, niets minder, maar ook niets meer. Een digitale luidspreker kan alleen 'spreken' als er eerst conversie van digitaal naar analoog heeft plaatsgevonden. We spreken, spelen en zingen analoog, we horen analoog. Iedere microfoon pikt ieder geluid analoog op.
De opleving van het vinyl komt niet voort uit het niets: het gaat om een nog steeds groeiende schare liefhebbers die van a tot z alles analoog wil (dus evenmin een lp die is geperst met als bron een digitale master!), mede ingegeven door de opvatting dat er met het digitale signaal van alles en nog wat mis is. Waarover op zich weer eindeloos kan worden gestreden. Wie het ietwat genuanceerder bekijkt stelt vast dat er met de digitale signaaltechniek op zich niets mis is, maar met de daarmee verbonden filter- en correctieperiferie wel. Dit artikel gaat echter niet over de welles en de nietes, noch over de voor- en nadelen van digitaal en analoog, maar over een tamelijk nieuwe fenomeen aan de horizon: MQA, of wel Master Quality Authenticated. Alvorens het uit te leggen eerst een bericht uit de media hierover.
'Masters'
De muziekstreaming provider Tidal introduceerde onlangs (nu nog slechts mondjesmaat) 'Masters' voor zijn klanten. Het zijn muziekbestanden in hoge (studio)resolutie die MQA gecodeerd zijn. Grote muzieklabels als Warner, Universal en Sony zouden zich er eveneens volmondig achter hebben geschaard, maar ik moet nog zien hoe dat grootschalig in de praktijk gaat uitpakken. De bedoeling lijkt vooralsnog duidelijk: zoveel mogelijk muziekmateriaal beschikbaar stellen in hoge resolutie, dus in de best denkbare kwaliteit, of anders gezegd, in masterkwaliteit. Zoals die in de studio oorspronkelijk werd vastgelegd. Er zit niets (meer) tussen dat daaraan afbreuk kan doen, zo is de gedachte. Vroeger was het de analoge moederband (master tape) als enige referentiebron. In de hedendaagse scene van het digitale domein wil men terug naar het pure origineel zoals die vanuit de studio is afgeleverd. Een onverdachte bron. Prachtig.
MQA
Want het is een prachtige gedachte dat de muzikale informatie zoals die oorspronkelijk in de studio (of in de zaal) is opgetekend, in de weergaveketen onaangetast wordt gereproduceerd. Dat is op zich overigens een puur theoretische gedachte, want in die keten is vaak zo het een en ander mis, met als veelal zwakste punt (nog steeds!) de luidsprekers en de akoestiek. Bovendien: wat in de opnameketen is misgegaan laat zich nadien door geen enkel systeem zomaar even of helemaal niet meer herstellen. Een matige of slechte opname wordt van corrigerende ingrepen echt niet beter. Maar dat doet aan de oorspronkelijke gedachte niets af: datgene behouden dat in de cd door de onwrikbare 16bitstechniek onherroepelijk wegsijpelt. Zowel in het bewerkingsproces ervoor als erna (alleen het getal als verschijningsvorm is absoluut). MQA is op de keper beschouwd voor pure bronbescherming niet nodig, want we hebben immers allang opnamen met een hoge resolutie. opgeslagen in de overbekende 'lossless' FLAC-, WAV- en ALAC-formaten. Zoals het er oorspronkelijk is ingestopt kan het er zo weer uit worden gehaald; en zonder enig (hoorbaar) kwaliteitsverlies. Het nadeel is echter niet minder evident: in hoge resolutiemodus zijn grote tot zeer grote bestanden onontkoombaar. Ze zijn daardoor uitermate lastig te hanteren, laat staan te down- of te uploaden, en als medium in mobiele apparaten onhandelbaar. Daar komt dan nog het compatibiliteitsprobleem bij: niet ieder afspeelapparaat kan met de genoemde formaten overweg.
 |
Het Britse audiomerk Meridian bedacht een oplossing. De data waarin de hoge resolutie-informatie is verankerd worden binnen het gegeven frequentiebereik van de oorspronkelijke opname niet verplaatst of aan compressie (zoals bij mp3) onderworpen. maar in hun originele vorm naar een onhoorbaar niveau getransfereerd. Het signaal blijft daarbij onaangetast, filtering kan achterwege blijven. Meridian spreekt zelf van het dusdanig 'vouwen' of 'plooien' van het muzieksignaal dat dit proces niet meer waarneembaar is. Het komt in zijn rudimentaire vorm neer op het algoritmisch coderen van het opnamesignaal en daarna weer algoritmisch decoderen van het weergavesignaal. Bijkomend voordeel van deze techniek is dat er geen 'formatenoorlog' ontstaat: iedere cd-speler kan MQA afspelen: hij 'ziet' gewoon de zo vertrouwde 16bit, 44,1kHz. Alleen een speciaal voor dit doel gemaakte (MQA)speler is kan de MQA-informatie 'ontdekken', herleiden. in de (oorspronkelijke) hoge resolutie uitpakken en weergeven. 'Living apart together', zoals we dat van SACD kennen. Het bijkomende nadeel van meer ruis in MQA-bestanden als die met een gewone speler worden afgespeeld is theoretisch van aard: er zal, denk ik, niemand zijn die dit kan waarnemen. Terwijl er nauwelijks een opname te vinden zonder eigen ingebakken stoorniveau (minstens zo'n 25dB, meestal zelfs meer).
Om toch een kwaliteitsduiding te geven aan het MQA-systeem heeft men bij Meridian de stelling betrokken dat allerlei vormen van (analoge en digitale) filtering en tijdfouten tot onwenselijk bijproducten leidt: 'Time Domain Blurring'. Het woord zegt het eigenlijk al: door al dat gefilter in het tijdsdomein, de grote boosdoener in het digitale signaalpad, ontstaat maskering die precieze muziekweergave in de weg staat. Deze 'afbraak' van het oorspronkelijke signaal heeft de industrie getracht tegen te gaan door een combinatie van zeer snelle bemonstering en aangepaste filtering (met een uiterst nauwkeurige klok als vanzelfsprekendheid). Daar zitten zowel een stevig prijskaartje en een dito bestandsgrootte als allerhande beschermingsconstructies (om de exclusiviteit ervan te waarborgen) aan vast. Wat blijft is het probleem van de 'herkenning': is wat wordt gehoord wel of niet het oorspronkelijke studiosignaal en zo ja, wat is de invloed van de techniek erop geweest? Artistieke exclusiviteit is nu eenmaal van een geheel andere orde dan technische exclusiviteit.
Van de cd kunnen we in ieder geval zeggen dat het technisch model ervan is verouderd. Het business model bestaat nog steeds, in volle glorie zelfs. Niemand had tien jaar geleden kunnen bevroeden dat vandaag de dag op wereldschaal nog steeds duizenden nieuwe, conventioneel gemaakte cd's op de markt worden gebracht (en dus ook blijkbaar worden gekocht). Misschien speelt hier mee dat sinds de digitale 'natuurwetten' van Nyquist-Shannon er het nodige is gebeurd. De bemonsteringstechniek kon sterk worden verbeterd en er kwam meer aandacht voor het feit dat naarmate frequenties hoger worden - dat is evengoed een natuurwet - zij minder energie vragen (hoe hoger de frequentie des te minder spectrale dichtheid; in de fotografie: zwarting). Dit kan worden opgeteld bij de 'wapenfeiten' van het Meridian-duo Bob Stuart en Peter Craven, de bedenkers van MQA en tevens degenen die het tot praktische toepassing hebben verheven. Het werd ook wel tijd, want de in haar wezen gemankeerde filtering dateert reeds vanaf het begin van de opmars van de cd en er is nooit iets beters voor in de plaats gekomen. Tot MQA verscheen.
Waarheid of verdichtsel?
Zoals ik al eerder aangaf: alles valt of staat met wat wij daadwerkelijk met ons gehoor waarnemen. Een of ander kwaliteitspredicaat, een positieve (of negatieve!) recensie doet het individu mogelijk anders horen. Als iets wordt verkocht als 'master' kan niemand daaraan aflezen of het daadwerkelijk zo is. Soms is het helemaal niet zo. Als het product zo wordt aangeduid brengt dat psychologisch misschien iets op gang en horen we daardoor wel iets wat er niet eens is. Wie een cd koopt of muziek downloadt, kent de technische achtergronden daarvan veelal niet. Men moet dus maar aannemen wat wordt voorgeschoteld. Dat geldt voor MQA ook. We leven in een commerciële wereld en waarborgen zijn essentieel. Biedt een 'signature' voldoende waarborg? Dat er een ledje oplicht zodra er een MQA-handtekening wordt gelezen? Men zal in ieder geval op de eigen oren moeten vertrouwen. En dat iedereen in zijn eigen waarheden ronddoolt.
Dat ik hier beweer dat MQA een significante verbetering is ten opzichte van al het voorafgaande is evenveel waard als dat u dat thuis niet kunt reproduceren. In die zin kan de waarheid voor de een als verdichtsel gelden voor de ander. Het zijn echt de eigen oren en niets anders die ook voor de 'beleving' van MQA bepalend zijn. Wie het waarneemt zal MQA als een interessante ontwikkeling beschouwen. Na een test met behulp van de Mystek Brooklyn DAC staat voor mij vast dat de kwaliteit van MQA dusdanig is dat het pure analoge domein weer realistisch hoorbaar wordt. Dat maakt het volgens mij zelfs nodig dat MQA in de toekomst standaard wordt ingebouwd. Dat zou op basis van de door Meridian gepatenteerde software zeker mogelijk moeten zijn. De slotconclusie moet in ieder geval zijn dat MQA een niet geringe verbetering in het signaalpad van bron naar huiskamer teweegbrengt. Digitaal en analoog kruipen aldus steeds dichter naar elkaar toe...
https://www.meridian-audio.com/en/about-meridian/news-events/
http://archimago.blogspot.nl/2017/02/comparison-hardware-decoded-mqa-using.html