audioapparatuur

Muziekweergave zonder kopzorgen:

Vier dynamische hoofdtelefoons van Sony en Vivanco

 

© Aart van der Wal, augustus 1993

 

Nog niet zo lang geleden waren het de dynamische hoofdtelefoons van met name AKG, Beyer, Sennheiser en later ook Sony die voor een redelijke prijs behoorlijke tot zeer goede prestaties leverden. Inmiddels mogen o.a. MB Quart en Vivanco eveneens tot dit nogal selecte gezelschap worden gerekend. Wanneer u op zoek bent naar een goede hoofdtelefoon met een hoog draagcomfort tegen een niet al te exorbitante prijs moet het hier gepresenteerde kwartet van Sony en Vicanco zeker niet worden genegeerd. De draadloze Vivanco IR-9001 hoort in de duurdere klasse thuis, maar daar staat een groot gebruiksgemak tegenover.

Onmisbaar

Een (goede!) hoofdtelefoon is onmisbaar. Niet alleen in de late uurtjes, maar ook om tijdens het Rad van Fortuin van Mozart te genieten of om een bandopname te controleren. De hoofdtelefoon dwingt, meer nog dan de luidspreker, tot geconcentreerd luisteren en is een ideaal hulpmiddel bij het ontrafelen van een partituur. Maar hij kan de luidspreker niet vervangen, al is het wel zo dat er (nog te veel!) luidsprekers zijn die qua prestaties in de verste verte niet aan een veel goedkopere hoofdtelefoon kunnen tippen.

Luidheid-diffuusveld-techniek

De onnatuurlijke sensatie van 'de muziek in het achterhoofd' komt alleen bij hoofdtelefoons voor, een effect dat bij mono-weergave zelfs tot een ongenietbaar klankbeeld leidt. Dit aanzienlijke nadeel t.o.v. luidsprekers wordt weer enigszins gecompenseerd, omdat de vaak matige tot slechte akoestiek van de luisterruimte bij hoofdtelefoonweergave geen enkele rol speelt. De diffuusveld-techniek wordt in de vakpers nogal eens verschillend geinterpreteerd, maar het meest wezenlijke kenmerk is dat in de ontwikkelingsfase niet alleen de intensiteit van de directe, maar ook van de indirecte (diffuse) geluidspatronen bij de metingen (volgens de zgn. Kuppler-methode) een zeer grote rol speelt en dat de uitkomsten ervan in het ontwerp worden verankerd. Bij uitsluitend de (klassieke) metingen in het vrije veld blijft het indirecte geluid vanzelfsprekend buiten beschouwing: dat is er immers niet!

Open, gesloten en halfopen systemen

Bij de open hoofdtelefoon (patent Sennheiser 1968) is de ruimte voor en achter het luidsprekermembraan akoestisch open. De oorkussens kunnen van schuimrubber zijn vervaardigd (zoals diverse typen van Sennheiser laten zien), terwijl andere modellen aan de buitenkant zijn voorzien van sleuven of een raster die het geluid doorlaten (o.a. de Beyer DT-990). Schuimrubber heeft ook een dempende eigenschap, waardoor resonanties die kunnen ontstaan tussen de voorzijde van het membraan en de gehooringang geen kans krijgen. De kenmerken van het open systeem zijn een open, transparante klank, het -door de muziek heen- moeiteloos waarnemen van omgevingsgeluiden, het storende geluidsniveau voor anderen en (soms) enige concessie aan de laagweergave. Nieuwe materialen en technieken hebben de laagweergave van de open systemen echter behoorlijk verbeterd, zoals blijkt uit o.a. de Sennheiser HD-560: droog, diep, kernachtig en met een zeer goede definitie.

Het gesloten systeem (drukkamer-principe) daarentegen sluit het gehoor akoestisch geheel of gedeeltelijk van de buitenwereld af: het membraan is aan beide zijden afgesloten. Het afgegeven signaalniveau dringt niet of nauwelijks tot anderen door (in deze tijd zou je dat gerust als 'milieuvriendelijk' mogen bestempelen). Het oor zit a.h.w. ingekapseld. Zonder al te veel moeite wordt een rijke basweergave gerealiseerd, omdat de lagere frequenties niet naar buiten kunnen treden. Nadelig zijn de vaak onprettige zit, het opgesloten gevoel en de snel oplopende temperatuur van de oren. Sommige fabrikanten (waaronder Vivanco) weten dit grotendeels te vermijden door de oorkapsels zo te construeren dat ze niet over, maar met enige druk tegen de oren aanliggen.

Het halfopen type combineert de voordelen van de beide andere systemen. Alleen de ruimte tussen de binnenkant van het membraan en het oor is afgesloten, hetgeen zowel de basweergave als de transparantie ten goede komt.

In de praktijk blijkt dat, onverschillig het toegepaste systeem, zowel de weergavekwaliteit als de natuurlijkheid van het klankbeeld het beste tot hun recht komen wanneer de beide schalen het oor omsluiten (circumauraal).

Sony MDR-CD-350

Het gesloten systeem sluit het gehoor akoestisch grotendeels van de buitenwereld af. De kapsels omsluiten het buitenoor en omgevingsgeluiden worden slechts gedempt waargenomen (nooit joggend, fietsend e.d. gebruiken!). Zelfs op een fors niveau dringt het afgegeven geluid nauwelijks tot anderen door. Het prettige van deze Sony is dat de uitgekiende bouwwijze toch de indruk van een half-open systeem geeft. Ik ken helaas te veel gesloten typen die of een claustrofobisch gevoel oproepen, of als oorwarmers geen slecht figuur zouden slaan. De klank is aangenaam, open en helder, met een uitstekende definitie, een kernachtig en diep laag en nauwelijks kleuring in midden en hoog. Dank zij de hoge gevoeligheid geeft de CD-350 op de 'phones'-uitgang van de meeste draagbare cassette- en CD-spelers een behoorlijk geluidsvolume af. De volumeregelaar hoeft dan echt niet naar het maximum gedraaid te worden en dat is dan wel zo prettig voor de impulsweergave. Te veel versterkers in Walk- en Discmans zijn te krap bemeten en dat maakt ze volstrekt ongeschikt voor wel hoogwaardige, maar helaas minder gevoelige hoofdtelefoons. De signaalleiding van zuurstofvrij koperdraad is zowel van de gebruikelijke 3,5 mm klinksteker als van een mini-plug voorzien. Het bescheiden gewicht van ca. 150 gram en de goed gedimensioneerde hoofdband zorgen voor een prima draagcomfort. Na een uur onafgebroken luisteren werden mijn oren wel iets warmer, maar ik kreeg echt niet de neiging om hem af te zetten. Kortom een aanwinst. De toevoeging 'digital reference' slaat nergens op, maar het verkoopt natuurlijk wel lekker!

Vivanco SR-909
Dit halfopen systeem dempt de omgevingsgeluiden nauwelijks en de muziek is voor anderen goed waarneembaar. Weer dat open, natuurlijke karakter met een fraaie, diep doorlopende laagweergave (29 Hz mocht er zijn!) en een goede 'zit'. De signaalleiding is van uitstekende kwaliteit en heeft naast de standaardplug ook een ministeker. De gevoeligheid is een fractie minder dan van de Sony, maar wel voldoende voor gebruik bij de meeste 'draagbaren'. Het behoorlijke gewicht (265 gram) wordt door de goed ontworpen hoofdbeugel uitstekend verdeeld en na enige uren intensief gebruik was er nog geen spoor van irritatie. Ook deze SR-909 kan in de betere kwaliteitsklasse moeiteloos meekomen.

Vivanco SR-1000 I(n)F(ront)L(ocalization)

Weer het half-open systeem, waarbij de ontwerpers nog een stap verder zijn gegaan door toepassing van een variant op de 'luidheid-diffuusveld-techniek'. In de handleiding wordt het procede betiteld als 'voorwaartse orientatie'(de Duitse vertaling maakt het nog bonter: Vorne-Ortungstechnik). Het is een plaag die hoofdtelefoons al sedert jaar en dag teistert: het geluid zit ergens midden of achterin het hoofd, een moeilijk definieerbare locatie en het lijkt in de verste verte niet op de klankindrukken die zowel in de concertzaal als met luidsprekers thuis worden opgedaan. Het is enigszins te vergelijken met een plaats in het midden van het orkest, ter hoogte van de altviolen: het geluid van de orkestinstrumenten komt van alle kanten op je af, maar met dat verschil dat je bij hoofdtelefoonweergave er geen idee van hebt waar die hoboist en de cellisten nu precies zitten. Voor dit probleem is er nog geen afdoende oplossing in het verschiet. Zeker, er is de kunsthoofd-stereofonie, maar deze techniek leent zich vooralsnog niet voor commerciele toepassing op grotere schaal. Het aantal beschikbare kunsthoofd-opnamen is te verwaarlozen en ze zijn bovendien duur. In een notedop komt het erop neer dat speciaal voor dit doel ontwikkelde microfoons voor de opname d.m.v. een beugel in de 'kunsthoofd-oren' (soms ook een echt hoofd!) worden gehangen.

Vivanco is met deze SR-1000 erin geslaagd om een (denkbeeldig!) grotere afstand tussen de luisteraar en de musici te scheppen, waarbij het effect per opname verschilt. Opnamen die nogal compact zijn en waarvan de ruimtewerking min of meer te wensen overlaat, blijven dat ook met deze hoofdtelefoon. In de onlangs besproken Karajan Goldserie, maar ook op ettelijke andere CD's is die grotere afstand wel degelijk merkbaar. De gevoeligheid, het klankkarakter en het comfort zijn sterk verwant aan de SR-909, maar ik kon met de SR-1000 de instrumenten toch nog iets gemakkelijker plaatsen en zat ik nu niet meer midden in het orkest, maar zo ongeveer er vlak voor. De hoge strijkers kwamen nog een fractie zijiger over het voetlicht, maar ik kon onmogelijk bepalen of dat nu aan de toegepaste eenheden, of aan die 'voorwaartse orientatie' lag. De tiende rij in de concertzaal zit er echter ook met deze hoofdtelefoon echt nog niet in! Ook deze SR-1000 wordt geleverd met zowel de standaard- als de mini-plug.

Vivanco I(nfra)R(ood)-9001S

Het gesloten systeem wordt geleverd met een infrarood (IR)-zender (de ontvanger is in de hoofdtelefoon aangebracht) en dit verlost u van de (soms ellenlange) signaalleiding die de hoofdtelefoon met bijv. de versterker verbindt. U kunt nu uit uw luie stoel opstaan, zonder dat de oorkapsels van het hoofd worden gerukt omdat u op de draad stond... De zender, een verstelbare, platte staaf van 205 x 55 x 35 mm op een voetje, wordt d.m.v. een kabeltje met de hoofdtelefoonuitgang van die versterker (of cd-speler, cassettedeck e.d.) verbonden; de bijgeleverde trafo wordt aangesloten op het lichtnet. Slim is de automatische niveauregeling van het ingangssignaal: het volstaat om het geluidsniveau met behulp van een kartelwieltje op beide kapsels naar smaak in te stellen. De IR-ontvanger wordt gevoed door twee gewone (AA/UM3) 1,5 V batterijen met een levensduur van ca. 24 uur bij onafgebroken gebruik. Een aan/uitschakelaar en een stereo/mono-omschakeling completeren het geheel. De zender schakelt automatisch in wanneer een signaal ontvangen wordt en schakelt na drie minuten stilte weer uit. De automatische inschakeling duurt een paar seconden (op de zender wordt een rijtje rode leds zichtbaar) met het gevolg dat u na een 'koude' start minstens de eerste twee accoorden uit de 'Eroica' moet missen. De actieradius, het bereik, valt wat tegen. De horizontale openingshoek van het IR-signaal is zo gekozen dat optimale ontvangst binnen zeven meter mogelijk is. De verticale openingshoek is echter beperkter en daarom geldt als vuistregel dat de zender, om stoorsignalen te vermijden, zo ongeveer op borsthoogte onbelemmerd kan afstralen. Anders dan rontgenstralen wordt infrarood licht, evenals gewoon (dag)licht, weerkaatst door muren, plafonds e.d. Bij het experimenteren met de opstelling van de zender moet daarmee uiteraard rekening worden gehouden. Wanneer de ontvanger buiten het bereik van de zender komt, treedt eerst gekraak en sterke ruis op, waarna het signaal wegvalt. De verbinding wordt prompt weer hersteld wanneer de zender de ontvanger weer 'ziet'.

Het forse gewicht van 280 gram wordt door de hoofdbeugel keurig verdeeld met een uitstekend draagcomfort als resultaat. De kapsels omsluiten het buitenoor niet, maar worden er tegenaan gedrukt. De omgevingsgeluiden worden nauwelijks gedempt, maar anderen worden ook op een fors afspeelniveau niet geplaagd. De IR-9001 is zeker evenwichtig, maar komt enige definitie en helderheid in midden en hoog tekort. Het klankbeeld is wat minder scherp 'gestoken' en een fractie aan de milde kant, zoals we bij Engelse luidsprekers nogal eens aantreffen. Het zou mij niet verbazen wanneer bij een circumaurale opzet het geluidsbeeld heel dicht in de buurt van de SR-909 en SR-1000 komt. De basweergave mag er weer zijn: stevig en kernachtig, met o.a. een ronkende 29 Hz. Deze evenwichtig klinkende hoofdtelefoon weet met alle muzieksoorten goed raad en ik heb er met veel genoegen langdurig naar geluisterd.

Qua uitmonstering doet deze hoofdtelefoon, die van een standaard-en mini-plug is voorzien, mij sterk denken aan de eveneens draadloze de Beyerdynamic IRS-790.

Conclusie

Zowel de Sony MDR-CD-350 als de Vivanco SR-909 en SR-1000 bieden een zeer goede klankkwaliteit en een uitstekend comfort. Ze kunnen zonder voorbehoud meekomen in de categorie van de betere dynamische hoofdtelefoons van o.a. AKG, Beyer en Sennheiser. De SR-1000 wint het net door de wat grotere afstand tussen de musici en de luisteraar, zonder dat dit ten koste gaat van de definitie. De Vivanco IR-9001 komt in dit gezelschap net iets tekort, maar behoort zonder voorbehoud tot de betere en biedt daarnaast dat draadloze gebruiksgemak. Voor nog meer verfijning zal aanzienlijk meer moeten worden betaald (de elektrostaten van Jecklin en Stax, maar ook de dynamische AKG K 1000 e.a.)


index

Home  -  Actueel  -  Audio  -  Muziek  -  Video  -  Boeken  -  Links